فرزندان برتر

بيش فعالي يكي از اختلالات روان پزشكي بوده كه در بين كودكان و نوجوانان شيوع زيادي دارد و مي توان با استفاده از روش هاي تربيتي مناسب توسط والدين به كنترل علائم آن كمك كرد.

اگر با موسسه فرزندان برتر آشنايي داشته باشيد يا محتويات قبلي مرتبط با درمان، وب سايت را مطالعه كرده باشيد، تاكيد ما بيشتر بر درمان هاي اختلالات، بدون دارو يعني از طريق بازي درمان، قصه درماني و ... هست كه هم درمان هايي ماندگار تر، بدون بازگشت تر هستند و هم وابستگي و خطرات كمتري (مثل داروها) با كودك پيدا مي كنند.

عوارض عدم درمان بيش فعالي

در صورتيكه به درمان اختلال بيش فعالي كودك توجه لازم نشود، كودك با مشكلاتي همچون افت تحصيلي، كاهش عزت نفس و اعتماد به نفس، احساس بي لياقتي، سر خوردگي، نااميدي و افسردگي مواجه مي شود.

عدم درمان بيش فعالي بزرگسالان با عوارضي مانند كسب حقوق پايين تر از ميانگين جامعه، بروز تخلفات بيشتر و تصادفات مكرر رانندگي همراه است.

همچنين اين اختلال در بزرگسالي نيز باعث تاثير منفي بر روابط زناشويي شخص مي شود، از جمله اين مشكلات مي توان به موارد زير اشاره كرد:

• احساس خشم، نااميدي و رفتار نامناسب عاطفي در روابط زناشويي
• نداشتن حواس و تمركز كافي
• از دست دادن شريك زندگي
• احساس نااميدي و عصبانيت
• بروز احساس نا خوشايند به دليل توجه نكردن شريك زندگي
• افزايش تحريك پذيري و سردرگمي
• احساس نااميدي و اعتماد به نفس براي لايق شريك زندگي بودن
• شكست در شروع يك رابطه خوب
• احساس اضطراب يا اشتياق افراطي
• علائم مانند فراموشكاري و مشكلات در رفتار در كنار شريك زندگي

توصيه هايي براي والدين كودكان بيش فعال

علائمي مانند بيقراري، كم دقتي و نداشتن تمركز در كودكان بيش فعال بارز بوده و چنانچه اين اختلال در زمان مناسب درمان نشود زمينه هدايت كودك را به سمت بروز رفتارهاي خطرناك فراهم مي كند.

براي آشنايي بيشتر با علائم اين اختلال پيشنهاد مي شود مقاله موجود در سايت (علائم بيش فعالي) مطالعه شود. در درمان اختلال بيش فعالي كودكان تنها استفاده از دارو و روش هاي درماني تاثير گذار نبوده و نياز است كه پدر و مادرها روش هاي تربيتي و برخورد درست با اين كودكان را نيز بياموزند.

در مسير رشد فرزندان، آموزش بسياري از مهارت ها الزامي بوده و جهت تربيت كودك بيش فعال بيشتر از ساير كودكان به اين مهارت ها نياز است. والدين بايد با تمام اشخاصي كه در درمان كودك بيش فعال نقش دارند مانند معلمين، پزشكان، روان شناسان ارتباط درست برقرار كنند و براي موفقيت روند درماني كودك حتما اين مهارت ها را به كار گيرند.

در ادامه به چند روش مناسب براي برخورد با كودكان بيش فعال اشاره مي كنيم:

۱- تغيير نگرش و افكار والدين

گاهي به دليل انتظارات، باورها و قضاوت هاي نادرست والدين نسبت به فرزندان، مشكلاتي در ارتباط آنها به وجود مي آيد. براي پيشگيري از چنين مشكلاتي نياز است والدين شناخت درستي از فرزندان به دست آورند.

پدر و مادر ها بايد به اين نكته توجه كنند كه كودك بيش فعال از روي قصد و عمدي رفتار خاصي را بروز نمي كند و هر گونه رفتاري ناشي از اين اختلال است. اين كودكان داراي قدرت يادگيري و موفقيت هستند و نياز است كه والدين آگاهي خود را نسبت به اين اختلال افزايش دهند تا بتوانند به درمان بهتر كودك بيش فعال خود كمك كنند.

۲- آموزش مهارت گوش كردن و حرف زدن درست

برقراري ارتباط درست بين والدين و كودك باعث شده كه اختلالات و مشكلات بين آن ها به راحتي حل شده و از وقوع چنين معضلاتي نيز پيشگيري شود. براي اين موارد پيشنهاد مي شود كه:

• والدين بايد با كودك رفتار درستي داشته باشند.
• برقرار ارتباط چشمي با كودك در زمان حرف زدن تاثير بيشتري بر كودك دارد‌.
• استفاده از جملات ساده در حرف زدن موجب شكل گيري ارتباط بهتر با كودك مي شود.
• در زمان برقراري ارتباط نياز است كه والدين خود را جاي كودك بگذارند‌.
• والدين بايد علت بروز رفتارهاي كودك را جويا شده و صحبت هاي كودك را بشنوند.
• حرف زدن با لحن آرام والدين تاثير بهتري بر كودك دارد، چنانچه والدين همواره در زمان صحبت كردن از صداي بلند استفاده كنند، باعث مي شود كه كودك تا زماني كه صداي آن ها به حداكثر نرسيده، بي توجه باشد.
• بيان احساسات به كودك بايد صورت گيرد، حتي زماني كه والدين نسبت به رفتار كودك، انتقادي دارند بهتر است با كودك درباره آن حرف بزنند. به عنوان مثال‌: به دليل اينكه لباس هايت نامرتب است، ناراحتم يا چون سر ساعت نمي خوابي احساس نگراني مي كنم.

۳- توجه مثبت به كودك

توجه مثبت والدين به كودك باعث مي شود كه بتوانند براي او راحت تر، قوانين و مقررات تعيين كنند. تحسين يك رفتار كودك توسط والدين و اطرافيان يكي از راه هاي موثر جهت آموزش رفتار به كودك محسوب مي شود. چنانچه در زمان تحسين والدين به راهنمايي هاي زير توجه كنند تاثير اين روش تربيتي بسيار بيشتر مي شود‌:

• والدين بايد به كودك بگويند كه كدام صفات او را مي پسندند، تحسين كودك در بروز و تكرار رفتار مناسب تاثير زيادي دارد.
• تحسين بايد متناسب با سن كودك انجام گيرد تا تاثير بيشتري داشته باشد، به طور مثال مي توان از آغوش گرفتن، بوسيدن، نوازش كردن و يا رفتارهاي عملي همراه با كلمات محبت آميز براي كودكان استفاده كرد. توجه به اين نكته ضروري است انتخاب جملات تكراري باعث بي تفاوتي در كودك شده و بايد به طور مداوم جملات متنوع به كار برد.
• عكس العمل هاي فوري به ويژه براي موفقيت هاي كوچكتر كودك، تاثير زيادي بر بهبود رفتار او خواهد داشت.
• مقايسه كودك با ساير كودكان تاثير منفي بر رفتار او دارد.
• براي برقراري روابط نزديك بين كودك و والدين و تخليه هيجانات كودك، پدر و مادر بايد زماني را به كودك اختصاص دهند تا به راحتي فعاليت يا تكليف مورد علاقه خود را انتخاب نمايد.

۴- تعيين دستورات موثر و مناسب

كودك بيش فعال قادر نيست كه حواس خود را به آساني كنترل نمايد. براي انجام يك رفتار يا كار خاص نياز است كه كودك حواس خود را متمركز كند. جهت انجام اين مرحله مي توان از روش هاي زير استفاده كرد:

• والدين سعي كنند كه فعاليت ها، شلوغي ها و تماس هاي غير ضروري را كم كنند تا بازسازي محيط خانه انجام شود.
• بازي "نگاهتو برنگردون" باعث تقويت توجه كودك مي شود. در اين بازي يكي از والدين و كودك به چشمان هم زل زده و بازنده كسي است كه سريعتر نگاهش را بردارد. در صورتي كه كودك خيره شدن را به خوبي آموخت در مرحله بعد بايد ياد بگيرد كه حواسش را روي كسي كه در حال حرف زدن است متمركز نمايد. براي اطمينان از اينكه كودك اين بازي را به درستي انجام مي دهد، مي توان عمداً در زمان غذاخوردن به ترتيب افراد حرف بزنند. تحسين كودك در صورت موفق انجام دادن اين بازي ضروري است.
• اطمينان از اينكه كودك وظيفه اش را به خوبي تفهيم شده، ضروري است و والدين بايد از كودك بخواهند اين دستورات را با صداي رسا و بلند تكرار كند.
• خواهش از كودك براي انجام كاري تاثير منفي بر رفتار او داشته و موجب شده كه كودك پاسخ منفي به درخواست بدهد.

۵- ضرورت آموزش نحوه درست انجام كارها

والدين از كودك خود انتظار دارند كه بتواند از خود به راحتي مراقبت كند و همچنين بتواند كنترل رفتارش را به دست بگيرد. مديريت درست والدين سبب مي شود كه كنترل كودك آسان تر انجام شود. بين كودك و والدين بايد رابطه اي به شكل ثابت و قابل پيش بيني شكل بگيرد كه جهت يادگيري اين مرحله، توجه به موارد زير پيشنهاد مي شود:

• در انتخاب فعاليت ها بايد دقت شود كه كودك توانايي انجام آنها را دارد يا خير.
• والدين بايد به شكل شفاف و واضح قوانين را براي كودك بيان كنند تا كودك انتظارات والدين را بداند.
• تقسيم وظايف به قسمت هاي كوچكتر ضروري است.
• كارهايي كه بايد كودك انجام دهد، بايد به او گفته شود تا شروع راه براي او روشن گردد و گفتن كارهايي كه نبايد انجام دهد، توقف او را به همراه دارد.
• جهت شروع كار بايد به كودك علامتي داده شود كه بداند زمان شروع آن فرا رسيده و كودك بايد با والدين درباره كارهايي كه در زمان آغاز، وسط و پايان انجام داده حرف بزند.
• تنظيم برنامه جدول زماني براي كارهايي مانند غذا خوردن، تماشاي تلويزيون، زمان خواب و بيداري ضروري است.
• بايد براي انجام اموري كه نيازمند توجه و يادگيري هستند، زمان استراحت معين شود.
• تخليه انرژي اضافي كودك از طريق انجام برخي از ورزش هاي فيزيكي تاثير مثبت بر او دارد.
• والدين بايد هر روز تكاليف مدرسه كودك را مرور كنند و با معلم تعامل درست برقرار كنند. تهيه برنامه زماني مشخص جهت انجام تكاليف ضروري است مانند يكشنبه ها فارسي و رياضي.
• بايد مكان آرام براي انجام تكاليف كودك و قرار دادن كتاب و دفتر هاي مدرسه مشخص گردد، تا كودك در زمان رفتن به مدرسه آنها را از ياد نبرد. والدين بايد همواره به بررسي نظم و ترتيب تكاليف كودك پرداخته و در صورت انجام آنها، او را تشويق كنند.
• آموزش كودك از طريق بازي كردن و ايفاي نقش تاثير بيشتري بر كودك دارد. به طور مثال مي توان از موقعيت هايي مانند دعوت كردن يك شخص به بازي، حرف زدن با تلفن، صحبت كردن با كودكان و ... استفاده كرد.
• والدين بايد در انجام كارهاي منزل به كودك مسئوليت بدهند همچون سفره چيدن، ظرف شستن، مرتب كردن منزل و ... كه باعث افزايش اعتماد به نفس كودك خواهد شد.

۶- استفاده از شيوه تشويق و تنبيه در زمان مناسب

استفاده از روش هاي پاداش و تشويق براي يك رفتار خوب كودك، سبب تقويت آن شده و همچنين احساس خوبي به كاري كه انجام داده سبب مي شود كودك، آن را تكرار كند. براي رسيدن به اين مرحله نياز است كه به موارد زير توجه شود:

• در انتخاب پاداش ها بايد تنوع به خرج داد و نظر و خواسته كودك براي انتخاب نوع پاداش لحاظ شود. به طور مثال مي توان از كودك سوالاتي مانند زير پرسيده شود:
• "چند تا از آرزوهايي كه دوست داري نام ببر" ، "اگر فقط يك چيز از پدر بخواهي، آن چيست"
• در زمان انجام يا بلافاصله بعد از بروز رفتار مطلوب بايد پاداش ها و امتيازها به كودك داشته باشند.
• استفاده از كلمات مثبت و تشويق كننده در زمان انجام رفتارهايي مانند نوازش، در آغوش گرفتن و... تاثير بيشتري بر پاداش كودك دارند.
• والدين بايد به كودك تفهيم كنند، در مقابل چه رفتارهاي مطلوبي انتظار پاداش و امتياز را دارند.
• استفاده از برچسب هاي ستاره دار يا اشيا رنگي براي تكرار رفتار مناسب كودك نيز تاثير زيادي دارد.
• روش تصحيح بيش از حد نيز كارايي بالايي دارد. والدين در اين روش از كودك خود مي خواهند كه به اصلاح رفتار نامطلوب خود بپردازند. به طور مثال زماني كه كودك ديوار را خط خطي مي كند بايد به او گفته شود كه ديوار كثيف شده حتما بايد آن را تميز كني تا دوباره زيبا شود.
• استفاده از روش محروم كردن كمك كننده است ولي در اين روش حتما تنبيه بايد متناسب با سن كودك باشد. به طور مثال براي كودك دو ساله، دو دقيقه و براي كودك پنج ساله، پنج دقيقه تنهايي در اتاق كافي است.
• براي تمرين افزايش خويشتنداري كودك، والدين مي توانند از كودك بخواهند سه قهرمان را نام برده و درباره روش كنترل مشكلات توسط آنها حرف بزند. پاسخ به چنين سوالاتي كمك كننده هست.
• بايد عوامل استرس زايي كه باعث افزايش بيش فعالي، بروز رفتارهاي تكانشي و حواس پرتي كودك مي شوند، مشخص شوند.

۷- توجه به رژيم غذايي و نحوه مصرف داروها

بين ابتلا به بيش فعالي و رژيم غذايي رابطه اي وجود دارد. استفاده از تغذيه نامناسب و مصرف آلرژن ها موجب افزايش علائم اين اختلال مي شوند. در اين مورد بايد به نكات زير توجه كرد:

• بايد براي مصرف وعده هاي غذايي، برنامه زماني تعيين گردد و همچنين اندازه گيري وزن و قد كودك توسط والدين ضروري است.
• در رژيم غذايي كودك بايد مواد غذايي پروتئيني مانند ميوه هاي خشك، تخمه گل آفتابگردان، آجيل‌، ميوه، سبزيجات به كار رفته و از مواد خوراكي مانند چيپس و نوشابه هاي گازدار و پيتزا پرهيز شود.
• دارو درماني باعث كاهش علائم اختلال بيش فعالي مي شود تا بتواند فعاليت هاي خود را ادامه دهد.

۸- پيوستن به گروه حمايتي

انتخاب شيوه هاي درست تربيتي در برخورد با كودكان بيش فعالي بسيار سخت است. تشكيل گروهاي حمايتي باعث شده كه مادران داراي كودكان بيش فعال با ديگر مادران ارتباط برقرار كنند و به اشتراك تجارب خود بپردازند.

ارتباط اختلال بيش فعالي با خواب نامنظم

اكثر نوزادان به علت گرسنگي در اواسط شب از خواب بيدار مي شوند ولي با رشد كودك و رسيدن به سن مدرسه، دليل بيداري كودكان بيماري، مصرف دارو و كابوس ديدن است.

طبق نظر كارشناسان ايجاد عادات منظم و زمان مشخص براي خواب باعث بهبود شرايط خواب مي شود. زماني كه كودك در سن مدرسه قرار دارد بايد ۹ تا ۱۲ ساعت نياز دارد كه بخوابد.

از جمله علائم بيش فعالي انرژي فراوان، كم خوابي و پرخاشگري را مي توان نام برد. اين اختلال در آرامش و خواب شخص تاثير فراوان دارد و موجب خواب آشفته و نامنظم در كودك مبتلا شده و سلامتي شخص را با مشكلاتي مواجه مي كند.

عدم تمركز كافي، سطح بالاي انرژي و ناتواني در كنترل رفتار كه از مشخصات اصلي اختلال بيش فعالي محسوب مي شوند با اختلال در خواب رابطه مستقيمي دارند. خواب آشفته و نامنظم با بيماري هاي مختلف بدن مرتبط هستند. به عنوان مثال الگوي خواب آشفته در ديابت، بيماري هاي قلبي و چاقي وجود دارد. طبق نظر كارشناسان هلندي، خواب ناكافي نشان مي دهد كه عدم هماهنگي در تنظيم بسياري از فرآيندهاي روان شناختي اتفاق افتاده است.

بيش فعالي اختلالي است كه ناشي از عدم تعادل روحي بوده و تشخيص آن در سنين كم و معمولاً براي نخستين بار وقتي كه كودك وارد محيط آموزشي مانند مهدكودك يا مدرسه مي شود، صورت مي گيرد. در برخي موارد نيز تا دوران بزرگسالي تشخيص آن به تعويق مي افتد.

مديكال نيوز تودي گزارش كرد كه حدوداً ۸۰ درصد افراد مبتلا به بيش فعالي براي خواب عميق با مشكل مواجه هستند. اين گروه از افراد قادر نيستند به خوبي در پايان روز بخوابند كه موجب آسيب فراوان به سلامتي شخص مي شود.

براي رفع مشكلات در زمينه خواب پيشنهاد مي شود كه يك برنامه منظم براي زمان خواب و بيداري براي تمام ايام هفته بخصوص تعطيلات آخر هفته تنظيم شود. چنانچه مشكلات خواب ناشي از مصرف داروهاي محرك است براي رفع آن پيشنهاد مي شود كه:

• والدين صبور باشند (تغييرات خواب كه به علت مصرف داروهاي محرك هستند با گذشت زمان كم مي شوند.)
• تنظيم برنامه زماني براي مصرف داروها (خودداري از مصرف دارو در عصر)
• مصرف فرمول جديدي از داروي محرك موجود
• مصرف نوع ديگري از داروهاي محرك
• مصرف داروهاي غير محرك همچون اتومكستين
• استفاده از آنتي هيستامين
• مصرف كلونيدين

توجه به اين نكته ضروري است كه حتما براي مصرف اين داروها بايد با پزشك متخصص مشورت كرد.

گروهي از مشكلات كودكان بيش فعال از سنين كودكي شروع و تا دوران بزرگسالي نيز همراه شخص هستند مانند:

• بيقراري و نا توانايي در نشستن آرام در يك مكان
• واكنش سريع نسبت به محرك هاي ديداري و شنيداري
• فراموشكاري
• ناتواني در صبر و تحمل براي هر كاري

كنترل اين علائم معمولاً توسط داروها صورت مي گيرد ولي تغذيه مناسب و استفاده از برخي مواد خوراكي در رژيم غذايي شخص نيز تاثير فراواني دارد.

يكي از راههايي كه كمك به كنترل علائم بيش فعالي مي كند توجه به برنامه غذايي و تغذيه كودك بيش فعال است. در ادامه به معرفي خوراكي هاي مفيد و مضر براي كودكان بيش فعال اشاره مي كنيم.

غذاهاي مفيد براي كودكان بيش فعال

غذاهاي حاوي اسيدهاي چرب امگا ۳

مصرف غذاهاي حاوي اسيدهاي چرب امگا 3 باعث سلامت ذهن و بدن شخص شده، همچنين حافظه را نيز تقويت مي كنند. از منابع امگا 3 مي توان به گردو، سبزيجات و آووكادو اشاره كرد كه مصرف آنها براي سلامتي شخص ضروري هستند. همچنين بايد مصرف فست فود ها و غذاهاي حاوي چربي هاي مضر كم شود تا شخص بدن سالم تري داشته باشد.

غذاهاي سرشار از آهن

طبق نتايج تحقيقات صورت گرفته در سال ۲۰۰۴ مشخص شد كه كمبود آهن باعث افزايش علائم اختلال بيش فعالي در شخص مي شود. افزودن مواد غذايي سرشار از آهن همچون اسفناج، عدس، كنجد و... براي سلامتي شخص ضرورت دارد.

غذاهاي سرشار از پروتئين

مصرف پروتئين ها سبب افزايش تمركز، تنظيم سطح قند خون و بهبود عملكرد مغز شخص مي شوند. از منابع حاوي پروتئين مي توان عدس، لوبيا و سبزيجات را نام برد.

غذاهاي پروبيوتيك

استفاده از غذاهاي حاوي پروبيوتيك باعث سلامت مغز و روده مي شود. چنانچه شخصي در قسمت روده خود دچار مشكل است مي تواند غذاهاي پروبيوتيك در رژيم غذايي مصرف كند.

غذاهاي سرشار از ويتامين B

براي كاهش علائم اختلال بيش فعالي مصرف غذاهاي حاوي ويتامينB توصيه مي شود. مصرف غذاهاي حاوي اين ويتامين مانند نخود فرنگي، حبوبات و اسفناج سبب تنظيم متابوليسم كربوهيدارت ها و بهبود عملكرد سيستم عصبي مي شود.

غذاهاي مضر براي افراد بيش فعال

شكر

مصرف شكر منجر به ابتلا به چاقي و ديابت در شخص مي شود و افراد بايد نسبت به استفاده از آن دقت كنند. افراد بيش فعال براي رهايي از علائم اين اختلال و همچنين افزايش تمركز، كاهش قند خون و خطر ابتلا به بيماري هاي مختلف بايد نسبت به خوردن آن دقت كنند.

گلوتن

در صورتي كه بدن شخص نسبت به مصرف گلوتن دچار حساسيت است بايد در مصرف نان، شيريني و دسر دقت كند. افراد مبتلا به بيش فعالي مي توانند يك رژيم غذايي با محدوديت گلوتن را تست كنند و نحوه واكنش بدن به مصرف آن را ارزيابي كنند.

لبنيات

اشخاصي كه نسبت به مصرف لبنيات آلرژي دارند ممكن است با خوردن آن، علائم اختلال بيش فعالي در آنها افزايش يابد. براي مشخص شدن حساسيت مي توان يك رژيم غذايي با محدوديت لبنيات را اجرا كرد و نحوه واكنش بدن را سنجيد.

بستني

بستني جز گروه محصولات لبني محسوب شده و تعدادي از كودكان قادر به تحمل كازئين (پروتئين مخصوص شير) نيستند و مصرف آن باعث افزايش علائم اختلال بيش فعالي در آن ها مي شود‌. چنانچه در يك خانواده كودك بيش فعال وجود دارد بايد والدين نسبت به مصرف بستني حساسيت به خرج داده و فقط اجازه دهند در هفته يكبار بخورد.

ماست

مصرف ماست همچون بستني به دليل وجود كازئين علائم بيش فعالي را تشديد مي كند و بهتر است شير سويا جايگزين آن شود. اين شير كلسيم و اسيدهاي چرب ضروري بدن كودك را نيز تامين مي كند.

پنير

پنير از جمله خوراكي هاي محبوب كودكان بوده كه باعث تغييراتي مانند كاهش توجه، تمركز و اختلالات رفتاري و خلق و خو كودكان بيش فعال مي شود و نياز است كه در مصرف آن محدوديت ايجاد شود.

غذاهاي رنگي

غذاهايي كه در آنها رنگهاي خوراكي به كار رفته براي تمام افراد بويژه مبتلايان به بيش فعالي مضر بوده و باعث آسيب به سلامتي شخص مي شود.

مكمل هاي مصنوعي

مصرف شيريني هاي مصنوعي سبب كاهش سلامتي شخص شده و فرد را بيمار مي كنند. طبق مطالعات صورت گرفته شيرين كننده هاي مصنوعي با تاثير بر فيزيولوژي بدن شخص به مغز آسيب مي رسانند و حتما بايد از مصرف اين شيريني هاي مصنوعي اجتناب كرد.

شكلات

شكلات داراي خواص ضد استرس بوده ولي به دليل داشتن مقادير زياد كافئين براي كودكان بيش فعال خوراكي مناسبي نيست و تاثيرات محركي آن، سبب تشديد علائم بيش فعالي نيز مي شود. كودكان به شكلات علاقه فراواني دارند براي اين منظور مي توان شكلات سفيد به آنها داد هر چند رعايت حد اعتدال در مصرف شكلات سفيد نيز ضروري است تا علاوه بر آسيب به دندان ها علائم بيش فعالي نيز تشديد نشوند.

اسنك ها و فست فودها

فست فود هايي مانند سيب زميني سرخ كرده و تنقلاتي مانند چيپس و پفك معمولاً حاوي مواد نگه دارنده و رنگهاي خوراكي مصنوعي فراوان هستند‌ كه علائم بيش فعالي را افزايش داده و موجب كمبود ويتامين نيز مي شوند. والدين بايد اجازه ندهند كه اين قبيل مواد غذايي كه كالري زيادي داشته ولي فاقد ارزش غذايي هستند در اختيار كودكان بويژه مبتلايان به بيش فعالي قرار گيرد.

مدت زمان درمان بيش فعالي

اختلال بيش فعالي از نظر شدت و ضعف انواع مختلفي دارد كه باعث شده روش درماني براي هر كودك نسبت به ديگري متفاوت شود. بنابراين تعيين مدت زمان قطعي براي درمان اين اختلال در كودكان كار درستي نبوده و تاييد نمي شود.

از نظر كارشناسان سن طلايي درمان افراد مبتلا به بيش فعالي تا قبل از 5 سالگي بوده كه تركيبي از روش هاي دارو درماني، رفتار درماني و كار درماني است همچنين استفاده از رژيم غذايي مناسب نيز باعث كاهش علائم اين اختلال مي شود.

اگر درمان اختلال بيش فعالي در سن مناسب صورت نگيرد، علائم اين اختلال تا دوران بزرگسالي همراه شخص خواهند بود.

در مواردي ديده شده كه علائم اين اختلال قبل از دوران بلوغ يا اوايل دوره بزرگسالي رفع شده اند كه ابتدا علائم بيش فعالي پس از آن فعاليت هاي تكانشي و كمبود توجه از بين مي روند.

درمان خود به خودي اين اختلال قبل از سن 12 سالگي بعيد به نظر مي رسد و حتما نياز است كه كودك بيش فعال تحت نظر پزشك متخصص درمان را آغاز كند.

جديدترين روش هاي درمان كودكان بيش فعال

طبق نظر كارشناس ارشد خانواده، آقاي اويار حسيني براي درمان افراد بيش فعال استفاده از روش هاي تركيبي دارو درماني، رفتار درماني و كار درماني تاثير بسزايي دارد. همچنين استفاده از رژيم غذايي مناسب باعث كاهش علائم اين اختلال مي شود.

طبق بررسي هاي صورت گرفته مشخص شده كه كودكاني كه رژيم غذايي حاوي اسيدهاي چرب امگا 3، آهن و املاح معدني استفاده كردند، علائم اين اختلال در حدود ۴ درصد كم گرديد. همچنين ايشان تصريح كردند كه استفاده از روشهاي نوروفيدبك و ماساژ درماني باعث افزايش تمركز و بهبود علائم اختلال بيش فعالي در كودكان مي شود.

درباره علت ايجاد اين اختلال ايشان گفتند كه در بيشتر موارد ابتلا به اين اختلال دليل خاصي نداشته ولي ژنتيك و عوامل محيطي تاثير فراواني بر ابتلا به اين اختلال دارند.

اين كارشناس ارشد خانواده اظهار كردند كه رفتار درماني توسط روانشناسان كودك و نوجوان باعث رفع عادت هاي رفتاري كودكان مبتلا به بيش فعالي شده و همچنين متخصص درمانگر با كمك بازي هاي تمركزي سبب افزايش تمركز اين كودكان مي شود. افزايش تمركز، خونرساني به بخش هايي از مغز كه دچار اختلال بود را افزايش مي دهد.

همچنين ايشان درباره دارو درماني گفتند كه استفاده از روش هاي دارو درماني تمركز كودكان بيش فعال را به شكل موقت افزايش داده و كمك مي كند كه عزت نفس و اعتماد به نفس آنان آسيبي نبيند.

تاثيرات كار درماني بر بيش فعالي

كاردرماني در واقع علمي است كه براي افراد داراي اختلالات جسمي با استفاده از فعاليت هاي هدف دار به كار گرفته شده كه موجب كاهش اين مشكلات و بهبود سلامتي مي شود.

اين روش درماني براي اختلال بيش فعالي نيز كاربرد دارد. كودك بيش فعال قادر نيست به خوبي به حزئيات توجه كند و يا در زمان انجام فعاليت ها تمركز كافي ندارد‌. از ديگر مشكلات آنها مي توان به فراموشكاري، گم كردن وسايل شخصي و ناتواني در پايان رساندن كارها اشاره كرد. در روش كاردرماني براي درمان بيش فعالي از بازي هاي هدف دار و سيستم ها مبتني بر پاداش و محروميت استفاده مي شود.

متخصصان كار درمانگر عموماً به نيازهاي كودك بيش فعال توجه ويژه دارند و باعث تقويت مهارت هايي مانند سازماندهي، هماهنگي فيزيكي و افزايش عملكرد در انجام تكاليف مدرسه مي شوند‌‌.

در مرحله نخست متخصصان كار درمانگر به بررسي كودك بيش فعال مي پردازند كه چه ميزان اين اختلال بر فعاليت هاي او در مدرسه، زندگي اجتماعي موثر بوده تا به توانايي ها، ضعف هاي كودك آگاه شوند و متناسب با آن راه هاي درماني را پيشنهاد دهند.

اين متخصصان عموماً براي بهبود هماهنگي با كودك بازي هايي مانند گرفتن يا زدن توپ را پيشنهاد مي دهند. همچنين براي كاهش عصبانيت و نداشتن تمركز فعاليت هايي را انجام مي دهند. براي بهبود مهارت هاي اجتماعي و فعاليت هاي روزانه كودك نيز تماريني مانند مهارت دست نويسي با كودك بيش فعال انجام مي دهند.

از جمله بازي هايي براي كودكان بيش فعال در كاردرماني مي توان بازي نقطه چين، بازي مازو پيدا كردن تفاوت هايي در شكل به ظاهر مشابه نام برد. همچنين براي رفع لجبازي كودك روش هايي مانند عدم توجه به بد رفتاري هاي جزيي، محروم سازي يا منزوي كردن و روش تشويق و پاداش را پيشنهاد مي دهند.

در برخي مواقع متخصصان كار درمانگر به بررسي كودك از نظر ابتلا به اختلال پردازش حسي مي پردازند. كاردرماني بخش مهمي از درمان كودك بيش فعال بوده و در كنار ديگر روش ها مانند دارو درماني ضروري است و به تنهايي موجب درمان نمي شود و نياز است كه حتما درمان و مراجعه به پزشك متخصص پيگيري شود‌.

اين روش يكي از موثرترين روش هاي درماني براي تربيت كودكان بيش فعال بوده كه سبب كنترل علائم اين اختلال مي شود‌. چنان چه والدين متوجه شدند كه كودك آنها داراي چندين مورد از علائم اختلال بيش فعالي است نياز است كه حتما نزد متخصص روان شناسي كودك يا مشاوره كودك رفته و نسبت بهترين روش درماني آگاه گردند. براي درك بهتر تاثير كاردرماني در درمان اختلال بيش فعالي پيشنهاد مي شود كه مقاله "تاثير كاردرماني در درمان بيش فعالي" كه در سايت موجود است را مطالعه كنيد.

تاثير ورزش بر بيش فعالي

كودكان بيش فعال مانند ساير كودكان نيازمند انجام فعاليت هاي ورزشي هستند ولي دغدغه بسياري از والدين اين است كه آيا فعاليت در تمامي رشته هاي ورزشي براي آنها سودمند است؟

در ادامه به اختصار به اين سوال جواب داده مي شود و پيشنهاد مي شود جهت درك بهتر مقاله "تاثير ورزش بر بيش فعالي" موجود در سايت مطالعه شود.

انجام حركات ورزشي توسط كودكان بيش فعال باعث افزايش آمادگي جسمي و فيزيكي، بهبود مهارت هاي اجتماعي و افزايش اعتماد به نفس آنان مي شود ولي توجه به اين نكته ضروري است كه بايد ورزش هاي مناسب با اين اختلال براي كودكان انتخاب شود.

در انتخاب رشته ورزشي بايد به شدت و سختي علائم بيش فعالي دقت شود. عواملي مانند سرعت كلي ورزش، تيمي يا انفرادي بودن آن و پويا بودن فرآيند ورزش در انتخاب بهترين رشته ورزشي براي كودكان بيش فعال موثر هستند.

فعاليت هاي ورزشي تك نفره براي اين كودكان بهتر هستند به دليل اينكه كودك به شكل تك نفره به فعاليت پرداخته و همچنين وظيفه سربلندي و موفقيت تيم فقط به عهده اوست و باعث افزايش اعتماد به نفس او خواهد شد.

از جمله اين ورزش ها مي توان كشتي‌، هنرهاي رزمي، شنا و دوچرخه سواري نام برد. البته ورزشهاي تيمي مانند هاكي، فوتبال و بسكتبال نيز به دليل تحرك زياد، باعث تخليه انرژي فراوان كودك بيش فعال شده و همچنين ميزان حواس پرتي او را كاهش مي دهد.

براي موفقيت در درمان كودك بيش فعال حتماً بايد درمانهاي دارويي پيگيري شده و در كنار آنها از فعاليت هاي ورزشي استفاده كرد و به بهانه انجام اين تمارين در روند درماني بي نظمي صورت نگيرد.

درمان بيش فعالي كودكان در طب سنتي با داروهاي گياهي

بر اساس نظر پزشكان طب سنتي دو عامل گرمي و خشكي باعث افزايش فعاليت افراطي يا بيش فعالي در كودكان مي شود. دو طبع صفرا و سودا عامل اصلي اين اختلال محسوب شده كه در صورت درمان نشدن باعث عوارض روحي و جسمي زيادي در كودك مي شود مانند تاري ديد، طاسي سر، يبوست، پرخاشگري، عصبانيت و دعوا هاي فيزيكي، افسردگي، نااميدي و ....

از جمله راه هاي درماني بيش فعالي در طب سنتي مي توان پرهيزات صفرا و سودا و تمهيدات مربوط به آن ها، حجامت هر ماه، مصرف سركه انگبين و مصرف گياهان دارويي مانند جينسينگ كره اي، كهن دار، گل راعي و ... نام برد. براي آشنايي بيشتر با ساير روش ها و نحوه مصرف آن ها، مقاله ( درمان بيش فعالي با طب سنتي) تهيه شده كه مطالعه آن پيشنهاد مي شود.

درمان دارويي بيش فعالي

براي مبتلايان به اختلال بيش فعالي، بهترين دارو و روش درماني وجود نداشته و بسته به فرد تجويز مي شود. والدين بايد نسبت به كودك و اختلال او آگاهي لازم را به دست آورند تا براي درمان مناسب، بهترين روش را انتخاب كرده و از اشتباهات احتمالي نيز پيشگيري كنند.

به طور كلي داروهاي بيش فعالي مانند تيغ دو لبه هستند كه ممكن است در مواردي تمركز و فعاليت هاي كودك را بهبود دهند و گاهي باعث تشديد علائم شوند. در اثر بخشي داروهاي بيش فعالي بر كودكان عواملي مانند مقدار و زمان تجويز دارو و نحوه مصرف آن موثر است.

درمان دارويي يكي از بخش هاي مهم درمان اين اختلال است. طبق مطالعات صورت گرفته درمان هاي غير دارويي نسبت به روش هاي دارويي كارايي كمتر بر كنترل علائم اين اختلال داشته و والدين بايد در گام نخست به درمان دارويي جهت رفع اختلال بيش فعالي توجه كنند.

داروهاي محرك جز مهمترين داروهاي مورد استفاده براي رفع اين اختلال بوده كه اثر بخشي زيادي دارند و باعث كاهش فعاليت هاي تكانشي و بهبود توجه و تمركز شخص مي شوند. ريتالين يا متيل فنيديت از جمله اين داروها است.

زماني كه از مصرف داروهاي محرك پاسخ خوبي گرفته نشود و يا فرد دچار عوارضي گردد، پزشك داروهاي ديگري را تجويز مي كند.

توصيه مي شود كه مقالات مرتبط با درمان دارويي بيش فعالي جهت افزايش اطلاعات مطالعه گردد.

درمان بيش فعالي بدون دارو

اگر چه داروهايي موثري براي درمان اختلال بيش فعالي وجود دارد ولي بسياري از خانواده ها به علت ترس از عوارض جانبي آن ها، مايل هستند كه از درمان هاي جايگزين استفاده كنند.

يكي از روش هاي متداول جهت درمان، استفاده از رفتار درماني است كه براي كودكاني كه فقط در تمركز و توجه با مشكل مواجه هستند، تاثير درماني بيشتري دارد ولي براي ساير كودكان بيش فعال كه داراي طيف شديد اين اختلال هستند، استفاده از تركيب هر دو روش دارو درماني و مديريت رفتار پيشنهاد مي شود.

معلم و والدين جهت آموزش، تشخيص و تنظيم رفتار كودك بيش فعال تاثير بسزايي دارند. پدر و مادرها مي توانند به كودك مسئوليت هاي كوچك داده و در صورت مشاهده موفقيت او، پاداشي تهيه كنند كه باعث افزايش اعتماد به نفس و عزت نفس كودك مي شود. به طور مثال مي توانند از او بخواهند بر روي ميز شام حداقل به مدت 15 دقيقه آرام بنشيند.

همچنين ارتباط و تعامل بين معلمان و والدين باعث مي شود كه خانواده ها از نحوه رفتار كودك بيش فعال در مدرسه آگاهي يابند.

طبق نتايج مطالعات اخير، انجام فعاليت هاي هوازي به مدت حداقل نيم ساعت باعث افزايش تمركز و سازماندهي افكار كودكان بيش فعال مي شود. در واقع انجام فعاليت هاي ورزشي به تنهايي باعث درمان نشده و بايد در كنار روش هاي دارويي به كار رود. دارو درماني موجب مي شود كه كودك بيش فعالي حتي در بازي هاي گروهي نيز عملكرد بهتري داشته باشد.

مديتيشن و تمركز حواس از ديگر درمان هاي غير دارويي بيش فعالي بوده كه باعث مي شود تمركز كودك افزايش يافته و علائم اين اختلال نيز كمتر گردد.

استفاده از رژيم غذايي مناسب و حاوي پروتئين، قندها، اسيدهاي چرب امگا 3 و مواد معدني مانند منزيم و آهن باعث تسريع روند درماني مي شود.

والدين مي توانند براي آشنايي بيشتر با ديگر روش ها مانند آموزش والدين، ايمن كردن منزل، كنترل، كنترل پيشايندي، كنترل فرآيندي، كنترل پسايندي، حل مسئله، پرورش حواس پنج گانه، خودگويي، ورزش، برنامه غذايي و تنظيم نور به مقاله ( درمان بدون دارو بيش فعالي) مراجعه كنند.

روش هاي درماني بيش فعالي - بدون دارو، با دارو، طب سنتي، داروهاي گياهي

برخي از والدين همواره نسبت به مواردي مانند خواب كافي، مراحل رشدي و ... نوزاد خود احساس نگراني دارند. در اين مقاله به ۸ نشانه سلامت نوزاد پرداخت شده تا والدين نسبت به سلامتي نوزاد خود اطمينان حاصل كنند.

برخي از پدر و مادرها با تولد نوزاد خود با توجه اينكه درباره مسائل ابتدائي نوزادان هيچ آگاهي ندارند، دچار استرس مي شوند ولي با گذشت چند هفته و سپري كردن مدت زماني با نوزاد، اين نگراني ها از بين مي رود و حتي كم‌كم قادر به تشخيص تفاوت گريه ناشي از گرسنگي و خستگي نيز مي شوند.

مقاله تحرك بيش از حد نوزاد از سري مقالات بيش فعال در كودكان، توليد شده توسط موسسه فرزندان برتر است. اين مقالات صرفا جهت بالا بردن سطح اطلاعاتي خانواده ها است كه توليد شده است و توصيه اكيد مي كنيم كه به هيچ وجه خانواده ها از اين مقالات براي درمان كودكان استفاده نكنند.

بيش فعالي و كم توجهي

بيش فعالي اختلالي است كه در آن كودك مبتلا فعاليت زياد و جنب و جوش فراوان دارد. ميزان تحرك اين كودكان باعث بروز مشكلاتي براي خود شخص و اطرافيان او مي شود.

در واقع بروز اين اختلال در كودك سبب شده كه قادر نباشد آرام و بدون حركت در يك مكان بنشيند و يا نسبت به يك موضوع خاص توجه داشته باشد. اين كودكان در مقايسه با ساير بچه ها بيشتر دچار مشكلات رفتاري، تشخيصي، افسردگي، اضطراب و عدم اعتماد به نفس مي شوند‌.

علائم بيش فعالي شامل:

• ضعف در توجه
• فعاليت به شكل افراطي (بيش فعالي)
• انجام حركات تكانشي و بدون تفكر

انواع بيش فعالي

۱- نوع بدون دقت و بدون توجه

فرد داراي اين نوع اختلال قادر به تمركز بر روي يك فعاليت يا مسئوليتي كه به او داده اند، نيست. اين گروه از افراد معمولا:

• به جزئيات توجه چنداني ندارند.
• تمركز كافي براي انجام تكاليف مدرسه ندارند.
• قادر نيستند فعاليت ها و تكاليف خود را تا انتها انجام بدهند.
• فراموشكار هستند و وسايل بازي، كتاب ها و... را در مكان هاي مختلف جا مي گذارند.

۲- نوع تكانشي بيش فعالي

در اين نوع افراد مبتلا همواره مشغول فعاليتي هستند، بدون اينكه نسبت به عملي كه انجام مي دهند فكر كنند (فعاليت هاي تكانشي). در مواردي ديده شده كه با افزايش سن، سطح اين علائم اين نوع اختلال كاهش مي يابد. از ويژگي افراد مبتلا مي توان موارد زير را نام برد:

• بي قراري و نا آرامي
• دويدن و پريدن دائمي
• ناتواني در انجام بازي هاي بدون سر و صدا
• حرف زدن زياد
• جواب دادن به سوالي كه هنوز تمام نشده است
• ناتواني در صبر كردن براي گرفتن نوبت
• برهم زدن بازي ديگران

۳- نوع تركيبي

در افراد مبتلا به اين نوع بيش فعالي، مشخصه هاي هر دو گروه مبتلا ديده مي شود. كودكان مشكلاتي در زمينه توجه كردن، فعاليت زياد، كنترل حركات تكانشي دارند. زماني كه علائم اختلال بيش فعالي در يك كودك ديده شد حتما بايد توسط يك متخصص ماهر معاينه گردد. جهت تشخيص بيش فعالي توجه به اين نكات كمك كننده است:

• بروز علائم بيش فعالي در كودك قبل از سن هفت سالگي است.
• اين رفتارها نسبت به ساير كودكان شدت بيشتري دارد.
• اين علائم بايد حداقل به مدت شش ماه در كودك ادامه داشته باشد.
• بروز علائم بيش فعالي بايد بر عملكرد حداقل دو زمينه زندگي همچون خانه، مدرسه، اطرافيان و... تاثير سو بگذارد.
• علت بروز اين علائم نبايد اختلالات رواني و استرس باشد. در مواردي علت فراموشكاري يا كم توجهي كودك مواردي همچون طلاق، بيماري و يا تغييرات ناگهاني محل زندگي يا مدرسه است.

نشانه ها و رفتار نوزادان سالم

با افزايش آگاهي والدين نسبت به رفتارهاي نوزاد، اعتماد به نفس آنها نيز بيشتر مي شود. كودكان سالم مجموعه اي از رفتارها، عادات و خلق و خوي خاصي دارند. براي آشنايي والدين با استانداردهاي رشدي كودك، نشانه هايي از رفتارهاي نوزاد نرمال تهيه شده كه مطالعه آن پيشنهاد مي شود.

۱- تاثير تماس بدني و صداي والدين بر آرامش كودك

نوزادان در اغلب اوقات در حال گريه هستند و اينكه والدين فقط سعي كنند با او حرف بزنند، باعث آرامش و قطع گريه او نخواهد شد.

به دليل اينكه صداي پدر و مادر آواي موسيقي هميشگي براي نوزاد در دوران جنيني بوده، توجه او به سمت صدا آن ها جلب مي شود‌. جنيفر شو، پزشك كودكان و نويسنده كتاب "پيش به سوي خانه با نوزادي در آغوش" درباره علت اين توجه بيان مي كند كه، حضور ۹ ماهه نوزاد در رحم مادر و شنيدن مداوم صداي والدين باعث اين اتفاق است و حركاتي مانند قنداق شدن، بغل كردن و حس گرماي بدن نيز كمك به بازسازي دوران آرام رحمي براي نوزاد مي كند.

گام نخست براي ايجاد پيوند نوزاد با والدين اين است كه در حضور آنها آرام مي شود كه نشان دهنده ي اين اتفاق بوده كه نوزاد در زمينه عاطفي و هيجاني در حال رشد است.

۲- تعويض كردن ۸ تا ۱۰ پوشك نوزاد در طول يك روز

تعويض روزانه ۸ تا ۱۰ نوبت پوشك نوزاد نشان دهنده اين است كه او به اندازه كافي شير خورده و رشدش طبيعي است حتي اگر ميزان شيري كه مي‌ خورد در روزهاي مختلف تفاوت داشته باشد.

والدين گاهي با اين پرسش مواجه مي شوند كه چگونه تشخيص دهيم نوزادي كه از شير مادر تغذيه مي كند، به اندازه كافي شير خورده است؟ در پاسخ بايد گفت كه تعداد پوشك هاي تعويضي در هر روز تاييدي بر ميزان كافي شير خوردن نوزاد است.

جهت اطمينان از سلامتي نوزاد و اينكه به اندازه كافي وزن دارد، ويزيت ماهانه پزشك اطفال ضروري است اما در فاصله بين مراجعات به پزشك، تعداد پوشك هاي كثيف بسيار كمك كننده هستند كه والدين تشخيص دهند نوزاد به اندازه كافي شير مي خورد.

دكتر شو در اين باره مي گويد كه نوزادان هميشه، در هر روز و يا هر وعده به يك اندازه شير نمي خورند و جهش هاي ناگهاني و كاهش هايي نيز گاهي در تغذيه او رخ مي دهد. توجه به اين نكته ضروري است كه با گذشت زمان، نوزاد بايد وزنش بيشتر شود.

۳- آرامش طول روز نوزاد و توجه به اطراف

نوزاد در طول روز چندين مرتبه آرام شده و به محيط اطرافش با دقت مي نگرد كه نشان دهنده اين است كه مي خواهد از آن چيزي بياموزد.

به طور معمول نوزاد در چند هفته اول تولد كه بينايي كاملي ندارد، بايد هر دو ساعت يكبار از شير مادر يا شير خشك تغذيه شود و ميزان خواب او چيزي حدود ۱۶ ساعت منقطع است. در اين زمان كه رشد بينايي كامل نيست، نوزاد در زمان بيداري فقط گريه مي كند و اتفاق خاصي رخ نمي دهد.

با افزايش سن نوزاد قادر است كه ماهيچه هاي چشم خود را كنترل كند و بر يك هدف ديداري (كه عموما والدين هستند) تمركز نمايد. وقتي كودك آرام و هوشيار است به وارسي محيط اطراف پرداخته و اين اطلاعات را پردازش مي كند.

طبق نظر دكتر شو، با رسيدن سن نوزاد به يك ماهگي، مدت زمان بيداري او نيز افزايش مي يابد و در آن بازه زماني آرام شده و به بررسي نشانه هاي ديداري مي پردازد.

۴- عكس العمل كودك به صداهاي محيط

نوزاد براي شنيدن صداهاي پيرامون، سر را به سمت منبع صدا حركت داده و براي شنيدن بهتر، سكوت مي كند. اين حركت نشان دهنده رشد شنوايي نوزاد و استفاده از مغز جهت تشخيص صداها است.

نوزاد در زمان تولد مي تواند صداها را بشنود ولي براي تشخيص صداهاي نا مرتبط اطراف نياز به چند هفته زمان دارد. همچنين با گذشت زمان، درك نوزاد براي تشخيص صداهاي جذاب بهتر مي شود و صداهايي مانند موسيقي در حال پخش باعث توجه او را جلب مي كند.

زماني كه والدين، عكس العمل نوزاد به صدا را به شكل سر برگرداندن و پيدا كردن جهت منبع صدا مي بينند، بايد نسبت به سالم بودن شنوايي او مطمئن شوند، همچنين اين حركت نشان دهنده اين بوده كه رشد در زمينه شنيدن صداهاي اطراف اتفاق افتاده است.

۵- حركات نوزاد براي جست و جوي الگوها، رنگ ها

زماني كه نوزاد نسبت به شناسايي الگو ها، رنگ ها و ... به جست و جو مي پردازد نشان دهنده اين است كه قدرت بينايي او بهتر شده و همچنين رشد مغزي نيز در حال بهبود است.

زماني كه نوزاد مي تواند نگاه از پنكه سقفي كه در حال خيره شدن به آن بود، بردارد يعني پيشرفت بينايي اتفاق افتاده است.

در زمان تولد نوزاد ميزان قدرت بينايي او حدود يك پنجم يك فرد بزرگسال تخمين زده شده است‌‌. در ابتدا نوزاد فقط اجسامي كه در فاصله ۲۰ تا ۳۰ سانتيمتري او قرار گرفته اند را مي تواند ببيند. معمولا فاصله بين صورت نوزاد و مادر در هنگام شير دادن در همين حدود است.

وقتي كه كودك به سن يك ماهگي رسيد، قادر است كه اجسامي كه در فاصله ۴۵ سانتيمتري هستند را نيز ببيند.

دنبال كردن چشمي الگوها، رنگ هاي درخشان و وسايل چرخنده همچون پنكه در دو ماهگي نوزاد اتفاق مي افتد. در اين سن رشد كامل در زمينه تشخيص رنگ ها و يا درك عمق آنها براي نوزاد رخ نداده و توجه نوزاد فقط به سمت رنگ هاي متفاوت در كنار هم جلب مي شود.

۶- برقراري تماس چشمي، لبخند زدن و ايجاد ارتباط نوزاد با ديگران

زماني كه كودك سعي مي كند با ديگران تماس چشمي برقرار كند و يا از طريق لبخند زدن، خنديدن و ... ارتباط بگيرد، نشان دهنده اين است كه نوزاد در حال تبديل به يك موجود شاد اجتماعي است.

در يك ماهگي معمولا نوزاد با والدين تماس چشمي برقرار مي كند و حركاتي مانند لبخند زدن، غان و غون كردن و خنديدن را به ترتيب در دو ماهگي، سه ماهگي و چهار ماهگي انجام مي دهد. انجام اين گونه رفتارها نشان دهنده تمايل نوزاد براي برقراري ارتباط با والدين است و سعي مي كند نسبت به محيط اطرافش اطلاعاتي به دست آورد.

در 5 ماهگي، نوزادان در برابر لبخند زدن ديگران به شكل اجباري و متقابل لبخند مي زنند. بروز اين قبيل رفتارها نشانگر رشد اوليه زبان در نوزاد است.

دكتر شو در اين باره مي گويد كه استفاده از زبان بدن همچون تماس چشمي و حالت چهره در نوزادان قبل حرف زدن اتفاق مي افتد كه نشان دهنده تمايل آنها براي برقراري ارتباط از طريق كلمات است. قبل از حرف زدن نوزادان معمولا با توليد غان و غون و صداهاي مشابه از دستگاه صوتي خود استفاده مي كنند.

۷- كاهش گريه نوزاد و نظم بيشتر در خواب

با گذشت زمان نوزاد كمتر گريه مي كند و خواب منظم تري پيدا مي كند كه اثبات تكميل شدن سيستم عصبي او و يادگيري روندها است.

والدين بايد به خواب نوزاد دقت كافي داشته باشند تا نوزاد بتواند در طول روز چندين مرتبه بخوابد، همچنين با رشد نوزاد، ميزان خواب شبانه او در بين دفعات شيردهي بايد به چهار ساعت افزايش يابد. رسيدن به اين مرحله در نوزادان مختلف متفاوت است.

زماني كه والدين داراي نوزادي هستند كه تغذيه و خواب غير قابل پيش بيني دارد، بايد سعي كنند اين روال را به سمت برنامه مشخص و ثابت هدايت كنند.

۸- توانايي تحمل وزن بدن توسط نوزاد

زماني كه نوزاد با گذشت سن قادر است وزن بدن خود را تحمل كند نشان مي دهد كه ماهيچه هاي او در حال قوي شدن هستند.

وقتي نوزاد يك ماهه مي شود قادر است براي چند لحظه سرش را بالا بگيرد. با رشد او و رسيدن به سن سه ماهگي اين كار را بهتر و براي مدت طولاني تري انجام مي دهد.

در صورتي كه نوزاد توانايي بالا گرفتن سر خود را دارد و يا حتي قادر است سرش را به اطراف بچرخاند، اثبات مي كند كه در حال انقباض ماهيچه هاي در حال رشد خود است‌.

والدين جهت كمك به نوزاد مي توانند زماني جهت تمرين ماهيچه ها در بيرون از گهواره و صندلي براي او اختصاص دهند.

قرار دادن نوزاد بر روي شكم بر سطح زمين، مانند يك كلاس ورزشي براي او بوده كه كمك به رشد ماهيچه هاي مختلف نيز مي كند. دكتر شو در اين مورد مي گويد كه در مواردي كه نوزاد فرصت قرار گرفتن بر روي شكم را نداشته باشد در مقايسه با ساير بچه ها با تاخير در غلت زدن، نشستن و چهار دست و پا رفتن مواجه مي شود.

موارد نگران كننده در نوزادان بيش فعال

به طور كلي نوزادان نسبت به الگوي حركتي ساير بچه ها ممكن است جلوتر يا عقب تر باشند. پدر و مادرهايي كه داراي نوزادي هستند كه ديرتر مهارت هاي حركتي را مي آموزد، معمولا دچار نگراني مي شوند.

در صورتي كه نوزاد متناسب با سن خود، توانايي انجام مهارت هاي مختلف را نداشته باشد، نياز است كه پزشك به ارزيابي علت و در صورت لزوم به درمان بپردازد. بررسي رشد تكاملي-حركتي كودك و معايناتي كه پزشك انجام مي دهد مشخص مي كند كه نوزاد از رشد ذهني خوبي برخوردار است يا خير.

زماني نياز است كه كودك يك ساله توسط پزشك معاينه شود كه با موارد زير مواجه شوند:

• توانايي چهار دست و پا رفتن ندارد.
• حتي با كمك ديگران نيز نمي تواند بايستد.
• نسبت به اشيا يا وسايل بازي خود توجه چنداني ندارد.
• فقط كلماتي مانند بابا، دد، ماما را مي تواند تلفظ كند.
• نمي تواند حركات تقليدي همچون، تكان دادن سر يا دست همچون باي باي را انجام دهد.
• نسبت به محيط اطراف و جستجوي آن بي تفاوت باشد.

در ادامه به توضيح مختصري درباره اختلال بيش فعالي و مشخصه هاي حركاتي كودكان مبتلا به آن پرداخته شده است. براي آشنايي بيشتر والدين با علائم و روش هاي درماني اختلال بيش فعالي پيشنهاد مي شود كه مقالات مختلفي كه توسط موسسه فرزندان برتر تهيه شده است، مطالعه گردد.

درمان بيش فعالي در كودكان

در موارد بسياري، حركات غير طبيعي كودك با افزايش سن و قبل از بلوغ رفع مي شوند. و در گروه ديگر، اين علائم با رشد كودك كاهش مي يابند. براي درمان به موقع مراجعه به پزشك متخصص ضروري بوده و معمولا از دارو درماني در كنار روش هاي ديگر براي كاهش اين اختلال استفاده مي شود.

تحرك بيش از حد نوزاد + علت جنب و جوش زياد نوزاد

آموزش و تربيت كودكان داراي اختلال بيش فعالي نسبت به ديگر بچه ها سختر بوده و نياز است كه پدر و مادرها خلاقيت و نوآوري بيشتري در روش هاي تربيتي خود به كار ببرند‌.

به طور كلي كودكان از نظر سختي تربيت به دو گروه تقسيم مي شوند: گروه نخست كودكاني هستند كه تربيت آنها سخت است و گروه دوم كودكاني اند كه تربيت آنها نسبت به ساير بچه ها سختر است‌.

برخي از والدين در اغلب مواقع بيان مي كنند كه يكي از فرزندان آن ها نسبت به بقيه رفتار درستي نداشته و حتي باعث آزار اطرافيان نيز مي شود و نمي دانند براي تربيت و آموزش او چه كاري بايد انجام دهند.

كودكان داراي مهارت، استعداد و سلايق مختلف و متنوعي بوده و رفتارهاي مختلفي نيز بروز مي دهند. اينكه بدانيم چرا تربيت يك كودك نسبت به سايرين سخت تر است چندان اهميتي ندارد و مهم طرز برخورد والدين با اين مسئله است. در اين مقاله به مسائل مرتبط با تربيت و آموزش كودكاني كه داراي اختلال بيش فعالي و يا ساير مشكلات هستند، پرداخته شده است.

چرا آموزش يك كودك نسبت به ساير بچه ها سخت تر است؟

تربيت و آموزش برخي از كودكان، نيازمند صرف زمان و انرژي فراوان والدين آن ها است‌. در صورتي كه پدر و مادرها مايل هستند كه تمام فرزندان آنها به موفقيت برسند اما داراي كودكاني هستند كه تربيت و آموزش آن ها نسبت به بقيه بچه ها سخت تر است حتما بايد در زمينه فرزند پروري تلاش بيشتري داشته باشند.

آموزش كودكاني كه داراي اختلال بيش فعالي هستند براي پدر و مادرها و همچنين معلمان به منزله يك چالش بزرگ است. به دليل اينكه اين كودكان در مقايسه با ساير بچه ها از مشكلاتي مانند عدم توجه و تمركز و بيش فعالي نيز رنج مي برند.

براي بهبود كودكاني كه اختلال بيش فعالي دارند و همچنين با مشكلات ضعف در توجه مواجه هستند، بايد ۴ جنبه درماني در نظر گرفته شود:

• مديريت پزشكي كه معمولا با تجويز دارو همراه است.
• تنظيم برنامه هاي آموزشي
• جلسات مشاوره به صورت فردي يا گروهي
• تنظيم برنامه هاي رفتاري

آموزش كودكان بيش فعال و داراي مشكلات تربيتي

عدم توجه و انجام حركات بيش فعالي برخي از كودكان، موجب بروز رفتار تكانشي آن ها مي شود. از ديگر دلايل بروز رفتارهاي نا مناسب اين كودكان مي توان مصرف داروهاي درمان كننده آلرژي و همچنين نا اميدي كودكان از درمان را نام برد. اين عوامل سبب مي شوند كه آموزش آن ها نسبت به ساير كودكان دشوار گردد.

والدين حتما بايد نسبت به اينكه چه عاملي باعث بروز رفتار نامناسب كودك شده، آگاهي كسب كنند و در طول دوره تربيت و آموزش اين قبيل كودكان بايد صبر و شكيبايي بيشتري از خود نشان دهند.

زماني كه كودكان بيش فعال رفتار نا مطلوبي را بروز مي دهند بهتر است كه دخالت والدين در زمان مناسب صورت گيرد تا سريع تر اين كودكان آرام شوند.

به طور مثال بهتر است زماني كه مادر يك كودك بيش فعال، رفتاري مبني بر اين اختلال از فرزند خود ديد، در زمان مناسب وارد عمل شود. او بايد با مشاهده رفتار هيجان زده و بيش فعال كودك به او بگويد: امروز رفتار نا مناسب و هيجان زده اي داشتي اما بهتر است كه ديگر آرام شوي. تا به اين لحظه زمان خودت را به خوبي سپري كردي و من دوست ندارم دچار مشكل شوي. پس بهتره چند دقيقه با هم وقت بگذارنيم. دوست دارم الان برايت يك قصه تعريف كنم و تو بهتره با كشيدن چند نفس عميق خودت را آرام كني.

چنان چه مادر تا وقتي كه رفتار كودك، غير قابل كنترل شود صبر كند، به سختي مي تواند او را آرام كند. در اين شرايط نياز است كه مادر خونسرد بوده تا كودك سريع تر آرام شود‌.

عصبانيت و فرياد زدن بر سر كودك موجب مي شود كه رفتارهاي بدتري را بروز دهد‌. در اين روش مادر نبايد با حرف زدن به او بگويد كه آرام شود، بلكه بهتر است در كنار فرزند خود بماند و با كمك تعريف داستان سبب شود كودك از انجام حركات و رفتارهاي نامناسب منصرف گردد.

گروهي از كودكان نيز زماني آرام مي گردند كه موسيقي ملايم و يا داستان صوتي بشنوند و يا تلويزيون تماشا كنند. مادر مي تواند از اين روش در زماني كه كودك دچار هيجان زيادي شد، استفاده كند و كودك نيز مي آموزد كه با كنترل رفتار خود مي تواند يك باز خورد خوب كسب كند. اين تكنيك براي بسياري از كودكان موثر است.

نكات و راه حل هاي خانگي جهت آموزش كودكان بيش فعال

ثبات رفتاري پدر و مادر ها باعث آموزش و تربيت بهتر كودكان بيش فعال مي شود. اين كودكان براي اينكه بتوانند يك رفتار خوب بروز دهند نيازمند ساختار صحيح رفتاري هستند.

والدين حتما بايد برنامه اي تنظيم كنند كه در آن ساعات و نحوه امور روزانه كودك بيش فعال ذكر شده باشد. به طور مثال زمان بيداري از خواب، غذا خوردن، انجام فعاليت هاي مدرسه، انجام بازي، ديدن تلويزيون و ....

براي تاثير گذاري بهتر اين برنامه ها نياز است كه نكاتي رعايت شود:

• پدر و مادرها براي اينكه درك و علاقه كودك جهت استفاده از اين برنامه افزايش يابد، حتما بايد ساعت و يا تايمري جهت ياد آوري تهيه كنند و اين وسايل كمك مي كند كه كودك بيش فعال كه دچار مشكل توجه و حواس پرتي است نسبت به اين امور تمركز بيشتري داشته باشد.
• والدين نبايد بدون اطلاع قبلي، برنامه هاي تنظيم شده را تغيير دهند. كودكان بيش فعال بايد نسبت به هر گونه تغيير از قبل اطلاع داشته باشند تا بتوانند خود را با شرايط جديد وقف دهند. مطلع شدن در لحظه آخر از تغييرات، تاثير خوبي بر آموزش و تربيت آنها نخواهد داشت.
• نياز است كه قوانين و مقررات بر روي كاغذي نوشته شوند. زيرا اين كودكان معمولا فراموشكار هستند‌ و به سختي مسائل را به ياد مي آورند. پدر و مادرها مي توانند براي استفاده از اين جدول و عمل به قوانين آن، جوايز تشويقي تعيين كنند تا كودكان براي اجراي اين قوانين انگيزه بيشتري بگيرند.
• همچنين بايد عواقب عمل نكردن به برنامه نيز نوشته شود تا كودك از قبل نسبت به تشويق ها و تنبيه ها آگاه شود. همانطور كه اشاره شد اين كودكان به دليل فقدان توجه و فراموشكاري در صورت مكتوب نشدن قوانين، ممكن است اين برنامه ها را از ياد ببرند.
• حتما نياز است كه والدين در زمان بيان درخواست ها، واضح و شفاف صحبت كنند تا كودك به طور دقيق نسبت به خواسته آنها آگاهي پيدا كند زيرا معمولا اين كودكان به جزئيات توجه چنداني ندارند.
• براي جلوگيري از فراموشكاري كودك بيش فعال، بهتر است والدين از او بخواهند درخواست را قبل از مرحله اجرا بازگو كند.
• كودكان بيش فعال به دليل نداشتن تمركز و توجه، معمولا حواس پرت هستند و بهتر است كه محل آرام و ساكتي براي درس خواندن و انجام تكاليف مدرسه فراهم شود تا عملكرد تحصيلي آن ها بهبود بيابد.
• والدين در زمان تربيت كودكان به ويژه مبتلايان به اختلال بيش فعالي حتما بايد صبر و تحمل داشته باشند، عصبانيت و خشم بر آموزش اين كودكان تاثير منفي داشته و ممكن است لجبازي آن ها را نيز در پي داشته باشد.
• استفاده از تكنيك وقفه نيز براي كودكان بيش فعال مفيد است. اين كودكان معمولا انرژي فراواني دارند كه بايد تخليه شود. والدين بايد در زمان انجام فعاليت ها، زماني براي استراحت و بازي در نظر بگيرند تا اين نياز آن ها رفع شود.

ناتواني كودك بيش فعال نبايد بهانه اي براي رفتار نامناسب والدين شود.

والدين نبايد از اختلال كودك به عنوان بهانه اي براي بروز رفتار نامناسب استفاده كنند. بروز چنين رفتارهايي باعث مي شود كودك بياموزد، مي تواند از مشكل خود به عنوان بهانه جهت انجام يك فعاليت و يا عدم اصلاح رفتار نامناسب در طول زندگي بهره ببرد.

ممكن است با تكرار چنين رفتارهايي كودك بيش فعال نيز بگويد: امروز رفتار خوبي نداشتم به دليل اينكه يادم رفت دارو بخورم.

كودكي كه از يك ناتواني رنج مي برد بهتر است بداند كه پشتكار و دقت عمل باعث كمرنگ شدن اين ضعف مي شود‌. جهت آموزش كودكان بيش فعال به يك برنامه خاص و دقت و انرژي فراوان احتياج است و عذر و بهانه باعث بهبود در تربيت آنها نخواهد شد.

توجه به اين نكته ضروري است كه استفاده از روش دارو درماني به تنهايي باعث درمان كودكان بيش فعال نخواهد شد و پدر و مادرها بهتر است نحوه تربيت و آموزش صحيح اين كودكان را بياموزند.

در ادامه چند روش مناسب براي رفتار با كودكان بيش فعال را ذكر مي كنيم:

۱- تغيير نگرش و افكار

در برخي مواقع والدين از كودكان خود انتظارات، باورها نا مناسب داشته و حتي قضاوت هاي نابه‌جايي نيز انجام مي دهند اين قبيل رفتارها موجب مي شود كه در روابط بين آنها مشكلاتي ايجاد گردد.

حتما بايد پدر و مادرها ديدگاه خود را نسبت به كودكان بيش فعال تغيير داده و شناخت بيشتري از آن ها پيدا كنند. و همچنين نياز است كه والدين بدانند بروز رفتارهاي خاص كودك ناشي از اين اختلال بوده و اين قبيل رفتارها عمدي نيست‌.

اين كودكان معمولا داراي استعداد و توانايي هاي خاصي هستند و قادرند با آموزش و تربيت درست به موفقيت هاي زيادي دست پيدا كنند.

۲- گوش كردن و حرف زدن درست

برقراري ارتباط درست بين پدر و مادر و فرزند باعث مي شود، بسياري از مشكلات و اختلافات به راحتي حل گردند و در روابط آنها خللي به وجود نيايد. براي رسيدن به اين مرحله توجه به اين نكات ضروري است:

• والدين بايد متناسب با سن كودك رفتار كنند.
• ارتباط چشمي در هنگام حرف زدن باعث تاثير گذاري بيشتر مي شود.
• در هنگام حرف زدن بهتر است والدين، كلمات و جملات ساده به كار ببرند.
• گاهي نياز است كه والدين گاهي خود را به جاي كودك بگذارند.
• والدين بايد از دليل بروز رفتارهاي خاص كودك آگاه شده و به حرف هاي كودك با دقت گوش دهند.
• زماني كه پدر و مادرها، با صداي محكم و آرام حرف مي زنند تاثير بيشتري بر كودك خواهد داشت، حرف زدن با صداي بلند منجر به بي توجهي كودك خواهد شد.
• بيان احساس به كودك به شكل غير مستقيم، اصلاح رفتار نامناسب او را در پي دارد. به طور مثال مي توانند از چنين جملاتي استفاده كنند: "به دليل اينكه حمام نمي روي واقعا ناراحتم" و يا "چون غذايت را كامل نمي خوري، احساس نگراني مي كنم"

۳- توجه مثبت به كودك

در صورتي كه والدين به ويژگي هاي مثبت فرزند خود توجه كنند باعث مي شود كه كودك نيز به قوانين تعيين شده براي موفقيت اهميت بيشتري دهند. تحسين كردن يكي از راه هاي مناسب جهت آموزش رفتار مطلوب به كودك است. چنانچه در زمان تحسين كودك، توصيه هاي زير را به كار گرفته شود، تاثير زيادي جهت تربيت او خواهد داشت.

• والدين بايد به كودك بگويند كه كدام ويژگي و خصوصيات او را مي پسندند و در هر روز نياز است كه چندين بار كودك مورد تحسين قرار گيرد.
• تحسين كردن كودك بايد متناسب با سن و اخلاق او بوده تا پاسخ بهتري دريافت شود. براي نمونه به آغوش كشيدن، بوسيدن و نوازش در كنار استفاده از جملات محبت آميز براي كودكان تاثير زيادي دارد.
• والدين بايد نسبت به رفتار درست كودك و موفقيت هاي هر چند كوچك او، سريع واكنش مثبت بروز دهند تا اين چنين بروز رفتار هايي به عادت تبديل شوند.
• مقايسه كردن كودك با ساير بچه ها تاثير منفي بر رفتار او داشته و ممكن است لجبازي كودك را نيز به دنبال داشته باشد.
• بهتر است والدين در هر روز حداقل ۱۵ تا ۲۰ دقيقه با كودك وقت بگذارند و تا روابط بين خود را مستحكم كرده و انرژي كودك نيز با انجام بازي هاي مورد علاقه تخليه شود‌.

۴- دادن دستورات موثر و مناسب

يكي از مشكلات كودكان بيش فعال، ناتواني در كنترل حواس است و نياز دارند كه در زمان انجام رفتار يا فعاليت خاص، به تمركز حواس خود بپردازند.

براي آموزش اين مرحله، استفاده از پيشنهادات زير كمك كننده هستند:

• انجام بازي "نگاهتو برنگردون" باعث بهبود توجه كودك بيش فعال مي شود. در اين بازي بايد يكي از والدين و كودك به چشم هاي هم خيره شوند و كسي كه سريع تر خسته شد بازنده است. انجام اين بازي همچنين باعث آموزش خيره شدن تمركز بر روي كسي كه در حال حرف زدن است، خواهد شد.
• والدين براي اطمينان از تفهيم وظايف كودك بهتر است از او بخواهند كه آنها را با صداي بلند تكرار نمايد.
• خواهش كردن از كودك، كار درستي نبوده و باعث مي شود كه پاسخ منفي به درخواست ها بدهد.

۵- آموزش نحوه درست انجام كارها

والدين به شدت مايل هستند كه كودك توانايي مراقبت و كنترل رفتار خود را داشته باشد. براي تاثير بهتر بر كودكان بيش فعال نياز است كه والدين مانند يك مدير موثر رفتار كرده و بتوانند فردي كه سطح خود كنترلي پايين تري دارد را اداره كنند. بهتر است رابطه و تعامل والدين و كودك شكل ثابت و قابل پيش بيني داشته باشد.

براي آموزش اين مرحله استفاده از موارد زير كمك كننده هستند:

• والدين بهتر است فعاليت هايي را براي كودك بيش فعال انتخاب كنند كه او توانايي انجام آنها را داشته باشد.
• مقررات و قوانين بايد به شكل واضح و روشن به كودك گفته شود. نياز است كودك به شكل واضح از انتظارات والدين آگاه گردد.
• وظايف و فعاليت ها بهتر است به قسمت هاي كوچكتر تفكيك شوند تا كودك آن ها را راحت تر انجام دهد، زيرا اين كودكان معمولا تمركز كافي نداشته و فراموشكار هستند.
• زماني كه والدين به كودك بگويند دقيقا چه كاري را بايد انجام دهد، او به خوبي منظور آن ها را درك كرده و گمراه نمي شود.
• والدين بايد روزانه تكاليف كودك را مرور كرده و جدول زماني براي انجام فعاليت هاي او تنظيم كنند، اين كودكان معمولا به جزييات توجه چنداني ندارند، تنظيم اين قبيل برنامه ها موجب مي شود تا بتوانند به طور دقيق، كار هاي روز مره را انجام دهند مانند: يكشنبه ها قرآن و رياضي.
• در صورتي كه به كودك براي انجام كارهاي منزل، مسئوليت داده شود، در او افزايش اعتماد به نفس رخ داده و متوجه توانايي خود براي انجام امور مي گردد.

۶- توجه به رژيم غذايي و مصرف داروها

طبق تحقيقات انجام گرفته مشخص شده كه بين تشديد علائم بيش فعالي و رژيم غذايي رابطه اي وجود دارد. در اين مورد بهتر است خانواده ها به نكات زير توجه كنند:

• والدين بايد براي مصرف وعده هاي غذايي نظم ايجاد كنند و همواره نسبت به قد و وزن كودك بيش فعال خود حساس بوده و آن را پيگيري كنند.
• بهتر است در رژيم غذايي كودكان بيش فعال از مواد غذايي همچون چيپس، فست فودها، تنقلات و نوشيدني هاي گازدار پرهيز شده و مواد غذايي مانند سبزيجات، ميوه، پسته، گردو، فندق و غذاهاي كم نمك در آن قرار گيرد.
• استفاده از روش دارو درماني براي كنترل علائم بيش فعالي بسياري از كودكان ضروري است و موجب بهبود علائم و فعاليت بهتر كودكان مي شود و حتما والدين بايد مصرف آنها را جدي بگيرند.

۷- پيوستن به گروه هاي حمايتي

بسياري از والدين نسبت به آموزش و انتخاب شيوه هاي درست تربيتي با چالش رو به رو هستند. وقتي آنها وارد گروه هاي حمايتي مي شوند با ديگر خانواده ها كه فرزند بيش فعال دارند، آشنا شده و ضمن اشتراك تجربيات، احساس همدردي بيشتري نيز احساس مي كنند.

به تازگي نيز كتابي با عنوان "آموزش كودكان بيش فعال و كم توجه" توسط مجتبي نيازي نوشته گرديد كه مطالعه آن براي خانواده هايي كه كودك بيش فعال دارند، معلمان و مشاوران مفيد خواهد بود.

آموزش كودكان بيش فعال

‌يكي از روش ها جهت آزاد كردن انرژي دروني كودكان بيش فعال، ورزش بوده و استفاده از آن در كنار مصرف دارو و رفتار درماني موجب بهبود علائم اين اختلال مي ‌شود.

ورزش و بهبود اختلال بيش فعالي

بيقراري يكي از ويژگي هاي اصلي كودكان بيش فعال است. اين كودكان قادر نيستند به مدت طولاني ساكت يك جا بنشينند و بر روي صندلي مدام وول مي‌خورند. فعاليت هاي ورزشي علاوه بر آزاد كردن انرژي دروني كودك بيش فعال ،سبب بهبود علائمي مانند عدم توجه، حركات تكانشي و مهارت هاي ارتباطي نيز مي‌ شود .

به گفته پزشكان ورزش هايي مانند دوچرخه سواري، شنا و فوتبال براي اين كودكان مبتلا به بيش فعالي بسيار مفيد است. تاثير ورزش براي كودكان بيش فعال نسبت به كودكان سالم بسيار بيشتر بوده به دليل اينكه انرژي آنان را كم كرده و باعث كنترل حركات آنها نيز مي ‌شود.

البته توجه به اين نكته نيز ضروري است كه نبايد از انجام فعاليت هاي ورزشي انتظار درمان سريع اختلال بيش فعالي را داشت و نتيجه‌ گيري به تعداد، تكرار و بقا فعاليت هاي ورزشي بستگي دارد.

سريع ترين درمان بيش فعالي

يكي از سوالات اساسي در درمان بيش فعالي از طرف خانواده ها بحث انتخاب سريع ترين روش درماني بيش فعالي است، اما واقعا پاسخ به اين سوال به عوامل بسياري وابسته است.

• نوع بيش فعالي در كودك
• مقدار بيش فعالي در كودك
• نوع بروز بيش فعالي در كودك
• نوع تغذيه كودك در كودك بيش فعال
• محيط كودك بيش فعال

و بسياري مولفه ديگر بر درمان بيش فعالي كودك تاثيرات فراواني خواهند داشت، اما از نظر ما روش سريع درمان بيش فعالي به همان نسبت بازگشت سريعي هم خواهد داشت.

روش هاي درمان بيش فعالي مخصوصا روش هاي غير دارويي نيازمند زمان، صبر و استمرار هستند.

براي مثال همزمان با كاردرماني كودك بيش فعال در مراكز درماني، باقي درمان نيز بايستي در منزل روي كودك انجام پذيرد و خانواده ها نيز بايستي ليستي از بايد و نبايدها را در ارتباط با استمرار درمان در فضاي خارج مراكز درماني رعايت كنند.

تحقيقي در زمينه ورزش

در يك مطالعه به بررسي كودكان مبتلا به بيش فعالي با بازه سني ۵ تا ۱۲ سال، كه به مدت ۴۰ دقيقه در هفته در ۵ نوبت فعاليت فشرده ورزشي انجام دادند، پرداخته شد كه مشاهده شد علائم اين اختلال كاهش يافت.

طبق مطالعات صورت گرفته، مشخص شد كه فعاليت هاي ورزشي سبب خارج شدن انرژي فراوان كودك شده و آنها را كمتر آزار مي ‌دهد، هم چنين با تاثير گذاري بر بدن نيز علائم اختلال را كم مي‌كند.

از جمله مشكلات افراد مبتلا به بيش فعالي، بروز احساس خشم همراه با انرژي كم، انگيزه و كارايي پايين را مي ‌توان نام برد.

انجام فعاليت هاي ورزشي، استرس فرد را كم كرده و روحيه او را افزايش مي‌ دهند كه باعث كمك به درمان اين افراد نيز مي ‌شود .

پزشكان بيان كردند زماني كه يك فرد بيش فعال ورزش ‌كند، بعد از انجام اين فعاليت ها احساس خوشايندي در او ايجاد شده و براي انجام كار ها انگيزه بيشتري گرفته و حتي احساس سردر گمي آنها نيز كاهش مي ‌يابد.

كودك بيش فعال نمي ‌تواند ساكت در يك مكان بنشيند و حتما بايد انرژي او قبل از شروع كلاس درس تخليه شود، براي اين كار كودك مي ‌تواند قبل از حضور در كلاس، چند بار طول حياط را بدود .

به طور كلي براي اين كودكان بايد برنامه اي تدوين شود كه از فعاليت هايي تشكيل شده باشد كه تاثيري بر عضلات شخص بگذارند مانند پريدن.

والدين براي انرژي بالاي كودك بيش فعال مي‌ توانند آن ها را به زمين هاي بزرگ برده تا ورزش هاي مورد علاقه خود را انجام دهند همچنين قرار دادن برنامه روزانه پياده روي بعد از مدرسه تاثير بسيار مثبتي بر روحيه آن ها دارد.

طبق مطالعات صورت گرفته در يكي از دانشگاه هاي محيط زيست مشخص شد كه حضور انسان در فضاي سبز تاثير بسيار مثبتي بر رفتار داشته و حتي در موارد بسياري باعث بهبود علائم بيش فعالي نيز مي ‌شود.

والدين بايد مسئوليت هايي در خانه به كودك بيش فعال بدهند تا انرژي اضافي او تخليه گردد. چنانچه معلمان و والدين براي موفقيت هاي كودك در انجام مسئوليت ها هدايايي اختصاص دهند، كودك تشويق شده و اين رفتار ها را تكرار مي ‌كند .

استفاده از رژيم غذايي مناسب در كنار ورزش، اهميت بسياري دارد و بايد والدين و مسئولان مربوطه براي حفظ سلامت همه كودكان به خصوص افراد مبتلا به بيش فعالي به آن توجه ويژه كنند.

حتما بايد مصرف پروتئين در برنامه غذايي كودكان بيش فعال لحاظ شده و از مواد غذايي كه قند بالايي داشته مانند نوشابه، كيك، بيسكوييت و پفك و چيبس خودداري گردد.

بعضي از مواد غذايي ميزان تحريك پذيري اين كودكان را افزايش داده و بايد كمتر مصرف شوند مانند كاكائو، قهوه، نسكافه، نوشيدني هاي مصنوعي و تنقلات.

كوهنوردي از جمله ورزش هاي مفيد براي كودكان بيش فعال محسوب شده كه حتي نقش درماني نيز دارد. در يك مطالعه كه بر روي تاثير ورزش كوهنوردي بر بيش فعالي در مجله ارگوپراكسيس منتشر شد، بيان شد كه اين ورزش باعث رفع نياز به تحرك كودك بيش فعال شده و همچنين باعث هدايت او به سمت تحرك هاي كنترل شده و برنامه ريزي نيز مي گردد.

طبق نتايج اين پژوهش، ورزش كوهنوردي باعث افزايش تمركز حواس، توجه به جزئيات و اعتماد به سايرين مي شود. از اين رو توصيه مي شود كه كودكان بيش فعال بيشتر به كوهنوردي رفته تا نه تنها از نظر فيزيكي بهبود يابند بلكه از نظر رواني و احساسي نيز تحول پيدا كنند.

طبق نظر كارشناسان چنانچه ورزش كوهنوردي با فعاليت هاي ديگر همراه باشد، اثر بهتري دارد. به طور مثال والدين مي توانند در كيف كودك بيش فعال كارت هايي كه داراي شماره هستند، قرار دهند و از او بخواهند تا آنها را با يكديگر جمع نمايد.

كودكان بيش فعال در بيشتر مواقع به دليل عدم موفقيت در انجام كارها، اعتماد به نفس و عزت به نفس كافي ندارند و انجام اين بازي در كوهنوردي به آنها كمك مي كند تا از اين موفقيت خود خوشحال شوند.

ورزش هاي موثر بر كنترل علائم بيش فعالي

آن دسته از ورزش ها تاثير بيشتري بر علائم بيش فعالي دارند بيشتر درگير فعاليت دوندگي هستند.

فعاليت هايي كه با دوندگي در ارتباط هستند براي تخليه انرژي روزانه كودكان بيش فعال بسيار مناسب هستند.

ورزش هايي مانند بسكتبال، فوتبال، كاراته، شنا، واليبال، دوچرخه سواري، كوهنوردي همگي از جمله اين ورزش ها هستند.

البته ورزش هاي ذهني كه نياز به تمركز در كودكان را تقويت مي كند، مي تواند تاثيرات ذهني مفيدي داشته باشند ورزش هايي مانند شطرنج، تخته نرد، منچ، مارپله، دست چين (قوانين اين بازي، در انتهاي مطلب توضيح داده شده است) همگي از بازي هاي تمركزي و كم هيجاني مفيد هستند.

ورزش هاي كم تاثير در كاهش علائم بيش فعالي

ورزش هايي كه فعاليت هاي دوندگي و تمركزي در آنها كمتر ديده مي شود ورزش هاي كم تاثيري بر بيش فعالي هستند.

ورزش هايي مانند بيسبال، وزنه برداري، بولينگ، بدنسازي، پينگ پونگ از جمله ورزش هايي هستند كه در زمان انجام آنها شخص بسيار مي ايستد و تاثير زيادي بر كاهش علائم بيش فعالي نداشته و حتي انجام آنها نيز براي كودك سخت نيز هست.

ساير فوايد ورزش ها بر اختلال بيش فعالي

• زماني كه كودك بيش فعال فعاليت زياد انجام مي دهد، ميزان سرعت جريان خون در مغز بيشتر شده و سطح اضطراب و خشم نيز كاهش مي يابد.
• ورزش سبب تعادل وزن آن ها مي شود.
• با انجام فعاليت هاي ورزشي، هورمون آندروفين در مغز ترشح شده و كودكان پس از ورزش، بسيار پر نشاط و آرام مي شوند.
• زماني كه كودكان به ويژه افراد مبتلا به بيش فعالي، مرتب ورزش كنند، رشد ذهني آن ها افزايش مي يابد.

ورزش رزمي كه براي بيش فعالي خوب است؟

ورزش هاي رزمي از آنجايي كه داراي فعاليت هاي حركتي جنبشي هستند تاثير فراواني بر تخليه انرژي كودكان بيش فعال دارند اما هر نوع ورزش رزمي نيز براي كودكان توصيه نمي شود.

براي مثال جودو ورزشي بسيار پر خطر و چالشي است، خطر مصدوميت در اين ورزش بالا بوده و درگيري هاي فيزيكي نيز عامل تنش فراواني مي تواند باشد.

به همين دليل براي انتخاب ورزش هاي رزمي لطفا با درمانگر كودك خود مشورت هاي لازم را انجام دهيد.

ژيمناستيك براي كودكان بيش فعال

ژيمناستيك از ورزش هاي بسيار توصيه شده براي بيش فعالي كودكان است، هم فعاليت هاي دوندگي را در خود دارد هم ورزشي تمركزي است زيرا كودكان حتي با بيشترين آمادگي جسماني بدون داشتن آمادگي ذهني نمي توانند در اين ورزش پيشرفت كنند.

از آنجايي كه حركات ابتدايي ژيمناستيك مي تواند در محيط هاي آپارتماني يا حتي فضاي سبز پارك ها (البته تا تجهيزات لازم) انجام شود به همين دليل مي تواند جايگزين هدفهمندي براي تخليه انرژي كودكان به نسبت شيطنت درون خانه باشد.

بازي هاي مناسب براي كودكان بيش فعال

لزوما ورزش تنها راه كنترل انرژي در كودكان بيش فعال نيست، بازي نيز مي تواند تاثيري مشابه بر كودكان داشته باشد.

بسياري از بازي جايگزيني از ورزش هاي جنبشي يا تمركزي براي كودكان هستند.

بالا بلندي، هفت سنگ، زو، گردو شكستم، هوب از جمله اين بازي هاي هستند.

كلاسهاي مناسب كودكان بيش فعال كجا هستند؟

بسياري از خانواده ها از ما مي پرسند كه كلاس هاي مناسب كودكان بيش فعال كجا هستند. در ابتدا كودك بيش فعال بايستي تحت درمان قرار بگيرند كه كنترل هاي لازم روي آن ها صورت گيرد تا بتواند حضوري تعاملي در جامعه داشته باشد.

كلاس هاي مناسب كودكان بيش فعال در صورتي كه كودك تحت كنترل نباشد مي تواند به كلاس هاي چند بار مصرف تبديل شود زيرا مربي يا كودكان ديگر حاضر در آن كلاس ها با او دچار مشكل مي شوند و به مرور استمرار حضور در اين كلاس ها و بي توجهي به كودك باعث كاهش اعتماد به نفس او مي شود.

اما كلاس هاي مناسب كودكان بيش فعال را مي توانيد از ميان ورزش هايي كه در بالا نام برديم انتخاب كنيد.

البته اخيرا خانه هاي بازي اي در تهران از طرف شهرداري تاسيس شده اند كه صرفا بحث بازي در اين مراكز دنبال مي شود و مجوزها يا فعاليت هاي لازم براي درمان همراه بازي (كاردرماني، بازي درماني) و همچنين آموزش كودكان بيش فعال (تا بدين لحظه) در اين مراكز وجود ندارد. به همين دليل اين مراكز صرفا براي بازي و سرگرمي كودكان محيط مناسبي هستند.

قواعد بازي بازي دست چين

بازي دست چين مي تواند حداقل بين 2 نفر انجام شود، براي هر نفر 5 ليوان با رنگ هاي مختلف در نظر گرفته مي شود.

بازي داراي حداقل 20 كارت است كه روي هركدام از آن ها تصوير 5 شي با رنگ هاي مشابه ليوان ها قرار دارد.

تصاوير افقي يا عمودي هستند.

بازيكنان با ديدن اين كارت ها، سعي مي كنند ليوان ها را بصورت افقي يا عمودي با ترتيب رنگي اي كه در تصوير مي بينند بچينند.

هركسي كه زودتر كارت ها را چيند روي زنگي كه در وسط قرار دارد مي زند.

تاثير ورزش بر بيش فعالي

برخي از خانواده ها، يك كودك بيش فعال دارند كه والدين نمي دانند جهت تربيت و كمك به درمان آنها چه كاري بايد انجام دهند. به همين دليل در اين مقاله به تعدادي از تمرين هاي كار درماني اشاره شده تا با استفاده از آنها، والدين به درمان كودك خود كمك كنند.

تمارين كار درماني براي كودكان بيش فعال

شعار امسال روز جهاني كار درماني "اطلاع رساني، الهام بخشي و اثر گذاري" بود. كار درماني درواقع علمي است كه به كمك فعاليت هاي هدفمند در بيماران داراي آسيب هاي جسمي باعث كاهش مشكلات شده و كمك به بهبود سلامتي آنها مي كند.

بيش فعالي كه داراي سه مشخصه فعاليت زياد، كم توجهي و فعاليت تكانشي است از جمله اختلالاتي است كه كاردرماني جهت بهبود علائم آن مي تواند كمك فراواني كند.

زماني يك كودك را بيش فعال مي گويند كه علائم اين اختلال قبل از سن هفت سالگي بروز كرده و با مشكلاتي در زمينه هاي اجتماعي، خانوادگي، تحصيلي در هر دو محيط منزل و مدرسه مواجه باشد.

تشخيص كودك بيش فعال

از جمله ويژگي هاي كودك بيش فعال مي توان به ناتواني در توجه به جزييات، نداشتن تمركز در زمان فعاليت و بازي، عدم گوش كردن به ديگران، ناتواني در پايان رساندن وظايف و مسئوليت ها اشاره كرد. همچنين اين كودكان دائماً وسايل بازي خود را گم كرده و بسيار فراموش كار هستند.

كار درماني براي كودك بيش فعال بر پايه انجام انواع بازي هاي هدف دار و استفاده از سيستم پاداش و جريمه است.

انواع بازي هاي بيش فعالي

بازي نقطه چين

در اين بازي كه به آن نقاشي هاي نقطه چين با اعداد نيز گفته مي شود، كودك بايد كف دست غير غالب خود را روي كاغذ قرار دهد و بعد از بازكردن انگشتان خود، با مداد بر كف دست خود بكشد (توسط دست غالب). در آخر بايد به شكل متنوع و نامرتب اعداد ۱ تا ۱۰ را بنويسيد، سپس به ترتيب اين اعداد را پيدا كند و دور آنها علامت بزند. انجام بازي نقطه چين توسط كودك بيش فعال باعث بهبود توجه انتخابي كودك بيش فعال خواهد شد.

بازي ماز

در اين بازي كودك بيش فعال، بايد عكس هايي كه به شكل پرپيج و نامنظم كشيده را از يك نقطه آغاز و به انتها برساند. براي تاثير گذاري بيشتر پيشنهاد مي شود از عكس هاي جذاب و با مفهوم استفاده گردد. (مثلاً توپ را به دروازه بزند)

به دليل اينكه كودك براي انجام اين بازي بايد عكس ها را با چشم ديده و سپس جهت آن را دنبال كند، توجه و تمركز او افزايش مي يابد و مي آموزد كه كارها را به انتها برساند. همچنين اين بازي به تقويت سيناپس ها و مسيرهاي مغزي كمك كرده و باعث افزايش قدرت فكر و تحمل كودك جهت رسيدن به نتيجه مي شود.

پيدا كردن تفاوت هاي اشكال ظاهراً مشابه

در اين بازي دو عكس كه به ظاهر مشابه هستند ولي در جزئيات تفاوت اندكي دارند، در اختيار كودك قرار داده مي شود. كودك بايد اين تفاوت هاي جزئي را پيدا كرده و با زدن علامت مشخص نمايد. والدين مي توانند براي تشويق كودك، زماني كه يك اختلاف را پيدا كرد به او هديه بدهند.

استفاده از كار درماني جهت رفع لجبازي كودك بيش فعال

معمولاً لجبازي كودك به دو دليل اتفاق مي افتد:

• كودك به چيزي يا كاري علاقه دارد كه پدر و مادر به آن مايل نيستند.
• پدر و مادر به كار يا چيزي مايل هستند كه كودك دوست ندارد.

براي رفع رفتارهاي نامناسب و بهبود رفتارهاي درست كودك بيش فعال كه لجباز نيز هست، سه روش ناديده گرفتن، محروميت دادن و پاداش بسيار كمك كننده اند.

ناديده گيري بد رفتاري هاي جزئي

از اين روش زماني استفاده مي شود كه كودك رفتارهايي بروز مي دهد كه آسيب چنداني به خود يا ديگران نمي زند. رفتارهايي مانند گريه كردن، زدن پا به زمين، نق زدن، فرياد كشيدن و ....

زماني كه والدين با چنين رفتارهايي از سوي كودك مواجه شدند، در گام نخست بايد سعي كنند خونسرد باشند و نگذارند كودك با لجبازي بر سر خاسته خود پا فشاري كند و به آن برسد.

در اين روش پدر و مادر بايد توجه چنداني نشان ندهند تا به شكل غير مستقيم كودك بياموزد، استفاده از لجبازي براي رسيدن به خاسته روش مناسبي نبوده و براي رسيدن به درخواست بايد راه بهتري پيدا كند.

نكات اين روش براي والدين

• والدين در صورت مواجه با چنين موقعيتي بايد محل را ترك كنند.
• سرگرم كردن خود به كار ديگر نيز مفيد است.
• والدين بايد در اين موقعيت به كودك نگاه نكرده و حتي صحبت نكنند.
• تكرار يك جمله نيز كمك كننده است مانند: هر موقع گريه نكردي، بيا بغلم و يا زماني كه گريه ات تمام شد، با هم بازي مي كنيم.
• پدر و مادر نبايد دلسوزي بي جا انجام دهند و توجه كنند كه گريه كردن آسيبي به كسي وارد نمي كند.
• والدين بايد هميشه اميدوار باشند.
• در اين مسير نياز است كه پدر و مادر هر دو با يكديگر هماهنگ باشند و براي رفع رفتارهاي نامناسب كودك به هم كمك كنند.

روش محروم سازي يا منزوي كردن كودك بيش فعال

در مواردي كودك بيش فعال، بد رفتاري هاي زيادي انجام مي دهد كه روش ناديده گرفتن تاثير چنداني بر او ندارد. كاربرد اين روش در زمان بروز رفتارهايي مانند دعوا، كتك كاري، پرتاب وسايل به سمت ديگران، استفاده از كلمات و حرف هاي زشت و نامناسب و .... است.

در اين روش كودك به دليل بروز رفتارهاي نامناسب و خطر آفرين براي زماني كوتاه در يك اتاق تنها مي ماند. محروم بودن از توجه ديگران براي كودك بيش فعال حتي براي مدت كوتاه، اصلاً خوشايند نيست.

نكات استفاده از اين روش:

• روش منزوي كردن بايد براي كودكان بيشتر از سه سال به كار گرفته شود.
• زماني كه كودك در يك اتاق تنها گذاشته مي شود، والدين بايد مطمئن باشند كه امنيت كافي داشته و بيشتر از حد تاريك يا ترسناك نباشد.
• حتماً بايد علت محروميت براي كودك گفته شود.
• مدت زماني كه كودك محروم مي شود بايد با سن كودك تناسب داشته باشد، به طور مثال براي كودك دو ساله، دو دقيقه و كودك پنج ساله، پنج دقيقه كافي است.
• زماني كه محروميت كودك به اتمام رسيد، والدين نبايد درباره آن موضوع حرف بزنند و ادامه دادن قهر، عصبانيت و سرزنش كار درستي نيست.

استفاده از روش تشويق و پاداش

والدين بايد رفتارهاي رضايت بخش كودك را جدي گرفته و جهت تكرار آنها، كودك را تشويق و تحسين كنند. براي اين روش مي توان از روش هاي تشويق كلامي همچون آفرين، باريكلا و... و يا روش هاي غير كلامي مانند هديه، وسايل بازي، خوراكي و... استفاده كرد.

نكات استفاده از اين روش:

• والدين بايد به شكل واضح از رفتارهاي درست كودك حرف بزنند.
• استفاده از مشوق هاي فيزيكي به شكل مرتب تاثير فراواني دارد مانند در آغوش گرفتن، بوسيدن و ....
• زماني كه كودك در حال شروع يا انجام يك رفتار مثبت است، پدر و مادر بايد او را تشويق كنند.
• استفاده از روش هاي تشويقي متنوع بسيار كمك كننده خواهد بود.
• پاداش دادن قبل از شروع يك كار مثبت درست نيست.
• در زمان تشويق كودك بايد پاداشي انتخاب شود كه براي كودك لذت بخش است.

سن تشخيص بيش فعالي كودكان

طبق نتايج و بررسي هاي صورت گرفته، در بسياري از موارد اولين شخصي كه نسبت به رفتار كودك دچار شك و ترديد شد، يكي از اعضاي خانواده بوده است. اما در حدود يك سوم موارد اين نگراني توسط شخصي در محيط مدرسه يا مركز نگهداري از كودك بيان مي شود.

هم چنين مشخص شده كه بيشتر كودكان بيش فعال كه اين اختلال در آنها به وسيله يك روان پزشك مشخص گرديده كمتر از ۶ سال بودند و گروهي ديگر كه تشخيص توسط يك روان شناس صورت گرفت، سن بالاتر از ۶ سال داشتند. روش هاي تشخيصي خاصي براي كودكان زير ۶ سال وجود ندارد. به گفته كارشناسان امكان دارد تشخيص هايي كه در سن كم اتفاق مي افتند بدون بررسي كل اطلاعات موجود باشد.

تاثير كار درماني در كاهش و بهبود اختلال بيش فعالي

دوران نوزادي در بين اكثر مردم معمولا تا يك سالگي تلقي مي شود‌ ولي اين دوره در حقيقت از زمان تولد تا پايان يك ماهگي فرد است. اين دوران در زندگي هر شخص بسيار مهم بوده و يكي از مراحل اساسي رشد محسوب مي شود و در اين دوره نوزاد سعي مي كند در زمينه رفتاري و جسمي با محيط بيرون از رحم خود را مطابقت دهد.

كودكان سالم مجموعه اي از رفتارها، خلق و خو و ظاهر دارند. بسياري از والدين درباره رشد طبيعي و مطابق با استاندارد نوزاد خود همواره نگران هستند.

جهت اطمينان والدين از سلامتي نوزاد خود در ادامه به مهارت هاي حركتي نوزادان زير يك سال اشاره مي كنيم. همچنين موسسه فرزندان برتر مقاله اي به نام "تحرك بيش از حد نوزاد" تهيه كرده است كه در آن به ۸ نشانه سلامت نوزاد پرداخته شده و مطالعه آن به والدين كمك مي كند كه تشخيص دهند نوزاد آن ها تغذيه مناسب، خواب كافي و رشد مناسبي دارد يا خير.

خصوصيات نوزاد سالم از ۱ تا ۱۲ سالگي

نوزاد سالم و طبيعي به بچه اي گفته مي شود كه در سال اول زندگي قادر به انجام كارهاي زير باشد.

۱- نوزاد تازه متولد شده

نوزاد سالم در روزهاي نخست تولد مي تواند سر را به سمت نور حركت داده و دست و پاها را خم كند. حتي قادر است كه زانو را بكشد و دست خود را مشت كند‌.

۲- در پايان يك ماهگي

وقتي نوزاد به سن يك ماهگي مي رسد قادر است سر خود را براي چند لحظه بالا نگهدارد.

۳- در سن دو ماهگي

با رشد نوزاد و رسيدن به سن دو ماهگي، او مي تواند سر خود را براي ده ثانيه و حدود ۵ سانتي متر بالاتر از بدن قرار دهد.

۴- در سن سه ماهگي

در سه ماهگي نوزاد مي تواند دست ها را به عنوان تكيه گاه بدن استفاده كرده و مدت زمان بيشتري سر را بالاتر از بدن بگيرد (حدود يك دقيقه).

۵- در سن چهار ماهگي

نوزاد چهار ماهه تكيه گاه خود را كم كم وسيع مي كند و همچنين سعي مي كند بازوها را به سمت جلو بدن خود بگيرد.

۶- در سن پنج ماهگي

در اين سن نوزاد حالت شنا به بدن خود گرفته و فقط مي تواند كه روي شكم غلت بخورد.

۷- در سن شش ماهگي

نوزاد شش ماهه سعي مي كند كه براي حفظ تعادل خود از دست ها نيز كمك بگيرد.

۸- در هفت و هشت ماهگي

در اين سن نوزاد قادر است كه روي شكم به سمت وسايل دست خود را دراز كرده و حتي كم كم به اين توانايي دست پيدا كرده كه روي شكم به پشت يا برعكس غلت بخورد.

۹- سن نه ماهگي

معمولا نوزاد نه ماهه به اطراف نگاه كرده و سعي مي كند به شكل سينه خيز به سمت وسايل و اشكال رنگي حركت كند.

۱۰- سن ده ماهگي

بچه در اين سن سعي مي كند با كمك از دست ها و زانوها بلند شده و حالت نيم خيز بگيرد.

۱۱- سن ۱۱ تا ۱۲ ماهگي

نوزاد در اين سن مي تواند بهتر و مطمئن تر بلند شده و حتي در برخي مواقع نيز تلاش مي كند كه حالت مسابقه دويدن نيز به خود بگيرد‌.

اختلال بيش فعالي بين كودكان شيوع زيادي داشته و بسياري از والدين با مشاهده بعضي رفتارهاي نوزاد خود، نسبت به ابتلا آن همواره احساس نگراني دارند، در اين مطلب به علائم بارز اين اختلال در نوزادان اشاره شده است تا والدين با مطالعه آن، ارزيابي بهتري از رفتار فرزند خود داشته باشند.

از مشخصات بارز اختلال بيش فعالي نوزادان مي توان گريه هاي مداوم و بيش از حد، اختلالات در زمينه خواب و تغذيه نام برد. طبق نظر كارشناسان بين بروز اين علائم و اختلال بيش فعالي در دوران كودكي ارتباط مستقيمي وجود دارد.

طبق مطالعات صورت گرفته مشخص شده كه نوزاداني كه بيشتر از ساير همسن و سالان خود گريه مي كنند و در تغذيه و خواب با مشكلاتي مواجه هستند، احتمال بيشتري دارد كه به اختلال بيش فعالي مبتلا شوند.

در اختلال بيش فعالي مشكلاتي در زمينه بروز رفتارهاي هيجاني، بيش فعالي و نقص در توجه و تمركز ايجاد مي شود.

عوارض گريه بيش از حد نوزاد

طبق آمارهاي غيررسمي حدود ۲۰ درصد نوزادان در سال هاي نخست زندگي مشكلاتي مانند گريه مداوم، مشكلات تغذيه و خواب دارند. در اغلب موارد اين علائم با رشد كودك و افزايش سن تا قبل از ورود به دبستان از بين مي روند.

موري هلن همي محقق دانشگاه بازل درباره اختلال بيش فعالي نوزادان مي گويد "چنانچه اين علائم در نوزادي ديده شد كه بروز اين مشكلات در خانواده ي آن ها سابقه دارد، نياز است براي پيشگيري از بروز مشكلات در سنين بالاتر حتما به سرعت براي ارزيابي و درمان به پزشك مراجعه كرد".

محققان بر روي ۱۹۳۵ نوزاد، حدود ۲۲ پژوهش درباره اين اختلال انجام دادند. در اين مطالعات ده مورد به بررسي عوارض گريه هاي مداوم نوزاد پرداخته شد و همچنين در چهار مورد ارزيابي اختلالات خواب، سه مورد مشكلات تغذيه نوزادان، پنج مورد بررسي ساير مشكلات نوزادان انجام شد.

در نوزاداني كه در اين سن با مشكلات بيشتري درگير مي شوند، احتمال بروز اختلالات رفتاري مانند اختلال بيش فعالي، رفتارهاي پرخاشگرانه، تخريب و دعوا در آن ها افزايش مي يابد.

چنان چه نوزاد در خانواده هاي مضطرب و يا خانواده هايي با مشكلات در زمينه رواني، اجتماعي و ارتباطي رشد كند، باعث شده كه بيشتر در معرض ابتلا به اختلال رفتاري در كودكي و بزرگسالي قرار گيرد.

علائم بيش فعالي در نوزادان

گريه كردن امري طبيعي در بين نوزادان است و در مواردي نيز آرام كردن ها به سختي صورت مي گيرد. گريه مداوم در واقع به گريه طولاني، ناخوشايند، بدون دليل و غير قابل ساكت شدن

گفته مي شود كه در سه ماه نخست زندگي نوزاد شيوع زيادي دارد.

از مشكلات خواب نوزاد مي توان سخت به خواب رفتن و بيدار شدن متوالي در طول شب را نام برد. استفراغ كردن، بي توجهي به شير، نداشتن اشتها و مشكلات بلع از جمله مشكلات تغذيه اي نوزاد هستند.

پني گلس دكتراي روان شناسي رشد در مركز ملي كودكان در آمريكا در اين باره مي گويد، تا قبل از اين براي نام گذاري نوزادان نا آرام از اصطلاح كوليكي استفاده مي شد، اما اكنون به ريفلاكس خفيف، كوليك مي گويند. همچنين نظر ايشان درباره درمان اين نوزادان اين است كه اكثر آن ها به درمان ها سريع پاسخ مي دهند.

چنانچه والدين درباره شرايط نوزاد خود احساس نگراني مي كنند نياز است كه حتماً با پزشك متخصص مشورت كنند، به دليل اينكه ممكن است مشكلات به وجود آمده براي نوزاد به راحتي حل نگردد.

طبق نظر دكتر پني گلس، نياز است كه والدين به شرايط نوزاد دقت كرده و در زمان هاي مختلف شرايط جسمي او را بنويسند تا پزشك بتواند ارزيابي بهتري داشته باشد. از اين شرايط جسمي مي توان به تعداد تكرار حالت هاي نوزاد، زمان رخ دادن آن در طول شب يا روز، نحوه آرام كردن نوزاد اشاره كرد.

كمك گرفتن از ساير پدر و مادرها كه چنين شرايطي را تجربه كرده اند مفيد خواهد بود. برخي از والدين با ديدن مشكلات نوزاد همچون گريه مداوم، نخوابيدن و نخوردن شير و حواس پرتي احساس نااميدي مي كنند و حتي ممكن است افسرده شوند. راهنمايي هاي دوستان و آشنايان براي رهايي از اين شرايط كمك فراواني مي كند.

از نشانه هاي اوليه بروز اختلال بيش فعالي در نوزادان مي توان موارد زير را نام برد:

توجه طلبي

نوزادان بيش فعال نسبت به ساير بچه ها به توجه و مراقبت بيشتري نياز دارند. از ديگر خصوصيات آن ها مي توان پريشاني، ناراحتي در هنگام سرگرم شدن و يا لمس شدن اشاره كرد كه منجر به گريه مداوم آن ها مي شود. پدر و مادر اين نوزادان بايد به طور دائم اين نوزادان را به آغوش بگيرند و يا تكان دهند كه باعث خستگي آن ها مي شود.

بي قراري بيش از حد

از ديگر ويژگي هايي كه در نوزاد بيش فعال وجود دارد مي توان بي قراري و بي تابي را ذكر كرد. بي قراري زياد نوزاد باعث مي شود كه در خواب با مشكلاتي مواجه شده و ساعت خواب كمي داشته باشد. همچنين در رفتار بچه بي قرار به سختي غذا خوردن نيز مشهود است.

خشم و غيض

معمولاً نوزادان بيش فعال در خلق و خويشان نيز تغييراتي رخ مي دهد و باعث بروز رفتارهايي مانند ضربه زدن به اطراف توسط پاها، جيغ كشيدن و بي قراري مي شود.

در موارد بسياري، اين بچه ها رفتارهاي دردسر ساز مانند تكان خوردن زياد در گهواره و تخت و يا زدن سر به كناره هاي گهواره را نيز بروز مي دهند. اگر چه علائم بيش فعالي در كودكان، معمولا رفتار طبيعي براي نوزادان تلقي مي شود ولي در صورتي كه اين رفتارها با رشد كودك و افزايش سن نيز همراه او بود، مشورت با پزشك ضروري است.

تشخيص بيش فعالي در نوزادان

يكي از دغدغه هاي والدين اين است كه آيا امكان تشخيص علائم بيش فعالي در دوران نوزادي وجود دارد؟ به گفته بسياري از كارشناسان اختلال بيش فعالي با مشخصه هاي عدم تمركز و تحرك زياد معمولاً در سنين نوزادي قابل تشخيص قطعي نبوده و طبق نتايج تحقيقات نوزادان نارس بيشتر از نوزادان سالم مبتلا به اين اختلال مي شوند.

معمولا تشخيص قطعي بيش فعالي در سنين ۵ يا ۶ سالگي كه همزمان با ورود كودك به محيط آموزشي مانند مهد كودك يا دبستان كه نيازمند تمركز و نشستن طولاني در يك مكان است، اتفاق مي افتد‌. همچنين علائم اين اختلال بايد در دو محيط متفاوت مدرسه و منزل ديده شده و به مدت 6 ماه در كودك وجود داشته باشند.

در يك مطالعه، پژوهشگران با توجه به زمان خيره شدن نوزادان به يك عكس به ارزيابي نوع نگاه حدود ۸۰ نوزاد، يك تا چهار روزه پرداختند و با گذشت ۳ تا ۱۰ سال از اين تحقيق از پدر و مادرهاي آنها خواستند كه به پرسش هايي درباره خلق و خو فرزندشان پاسخ دهند. طبق نتايج اين تحقيق مشخص شد، نوزاداني كه در زمان كمتري تمركز براي خيره شدن به يك عكس انجام مي دهند، خطر ابتلا به بيش فعالي در آنها بيشتر است.

همچنين طبق يافته هاي اين مطالعه‌ نوزاداني كه قادر نيستند بر روي يك عكس تمركز كنند، احتمال بيشتري دارد كه در آينده به اختلالات رفتاري دچار شوند.

علل ابتلا به بيش فعالي

از جمله عوامل بروز اين اختلال به عوامل ژنتيكي و متغيرهاي محيطي مي توان اشاره كرد. برخورد مادر با عفونت هاي زمستاني در سه ماه نخست بارداري، اختلالات مغزي، عوامل عصبي شيميايي ( انتقال دهنده هاي عصبي) و عوامل رواني-اجتماعي از جمله اين موارد هستند. همچنين استرس بعد از زايمان يا استرس در زمان تولد نوزاد نيز از ديگر عواملي بوده كه باعث بي قراري نوزاد مي شوند.

براي تشخيص بيش فعالي در نوزادان چه بايد كرد؟

بسياري از والدين نمي دانند چگونه تشخيص دهند كه نوزاد آنها رفتاري نرمال دارد و يا رفتار او بيانگر علائم اختلالات بيش فعالي نوزادان است.

در كتاب مادران و راهنماي مراقبت هاي اوليه از نوزاد، جنيفر واكر و لورا هانتر همكارش در اين مورد گفتند: "در صورتي كه نوزاد در طول روز به مدت شش ساعت و يا بيشتر گريه كند و با مشكلاتي در زمينه خوردن و خواب نيز مواجه باشد احتمال دارد، شرايط منزل مناسب نبوده و باعث استرس در نوزاد شود. همچنين مشاهده گريه و بي قراري نوزاد در بازه زماني ۶ تا ۹ شب طبيعي است".

واكر در ادامه مي گويد، نوزاد بايد در طول روز مقدار خاصي از انرژي را آزاد كند. توجه به اين نكته ضروري است كه هر نوزاد نسبت به سن و مشخصات فردي، روال روزمره خاصي دارد و نياز است والدين نسبت به آن اطلاع پيدا كنند. به طور مثال با گذشت دو هفته از زمان تولد تا ۳ماهگي نوزاد، هر 5/2 تا ۳ ساعت يك بار نياز دارد با شير تغذيه شود و ميزان خواب شبانه او نيز 5/4 تا ۵ ساعت افزايش مي يابد و با رشد نوزاد، مدت خواب در طول شب به ۹ تا ۱۲ ساعت مي رسد.

در صورتي كه مشكلات نوزاد در موقع مناسب رفع شوند، در آينده با مشكلات رفتاري مواجه نخواهد شد. قنداق كردن طبق نظر واكر براي نوزادان با سن كمتر از ۳ ماه مفيد بوده و باعث بهتر شدن خواب آن ها مي شود.

همچنين او مي گويد: معمولا علت گريه نوزادان مختلف بوده و تنها علت آن گرسنه شدن آن ها نيست. براي جلوگيري از اختلالات رفتاري نوزادان، تنظيم زمان خواب و تغذيه، بهبود شرايط خواب، بررسي سلامت جسمي و رواني آن ها بسيار كمك كننده است.

جمع بندي بيش فعالي در نوزادان

● گريه بيش از حد، مشكلات در زمينه خواب و تغذيه از جمله علائم اختلال بيش فعالي نوزادان هستند.

● درمان و رفع مشكلات رفتاري در زمان نوزادي مانع ايجاد مشكلات رفتاري در آينده خواهد شد.

علائم بيش فعالي در نوزادان، كودكان نوپا يك ساله