آموزش و تربيت كودكان داراي اختلال بيش فعالي نسبت به ديگر بچه ها سختر بوده و نياز است كه پدر و مادرها خلاقيت و نوآوري بيشتري در روش هاي تربيتي خود به كار ببرند.
به طور كلي كودكان از نظر سختي تربيت به دو گروه تقسيم مي شوند: گروه نخست كودكاني هستند كه تربيت آنها سخت است و گروه دوم كودكاني اند كه تربيت آنها نسبت به ساير بچه ها سختر است.
برخي از والدين در اغلب مواقع بيان مي كنند كه يكي از فرزندان آن ها نسبت به بقيه رفتار درستي نداشته و حتي باعث آزار اطرافيان نيز مي شود و نمي دانند براي تربيت و آموزش او چه كاري بايد انجام دهند.
كودكان داراي مهارت، استعداد و سلايق مختلف و متنوعي بوده و رفتارهاي مختلفي نيز بروز مي دهند. اينكه بدانيم چرا تربيت يك كودك نسبت به سايرين سخت تر است چندان اهميتي ندارد و مهم طرز برخورد والدين با اين مسئله است. در اين مقاله به مسائل مرتبط با تربيت و آموزش كودكاني كه داراي اختلال بيش فعالي و يا ساير مشكلات هستند، پرداخته شده است.
چرا آموزش يك كودك نسبت به ساير بچه ها سخت تر است؟
تربيت و آموزش برخي از كودكان، نيازمند صرف زمان و انرژي فراوان والدين آن ها است. در صورتي كه پدر و مادرها مايل هستند كه تمام فرزندان آنها به موفقيت برسند اما داراي كودكاني هستند كه تربيت و آموزش آن ها نسبت به بقيه بچه ها سخت تر است حتما بايد در زمينه فرزند پروري تلاش بيشتري داشته باشند.
آموزش كودكاني كه داراي اختلال بيش فعالي هستند براي پدر و مادرها و همچنين معلمان به منزله يك چالش بزرگ است. به دليل اينكه اين كودكان در مقايسه با ساير بچه ها از مشكلاتي مانند عدم توجه و تمركز و بيش فعالي نيز رنج مي برند.
براي بهبود كودكاني كه اختلال بيش فعالي دارند و همچنين با مشكلات ضعف در توجه مواجه هستند، بايد ۴ جنبه درماني در نظر گرفته شود:
- مديريت پزشكي كه معمولا با تجويز دارو همراه است.
- تنظيم برنامه هاي آموزشي
- جلسات مشاوره به صورت فردي يا گروهي
- تنظيم برنامه هاي رفتاري
آموزش كودكان بيش فعال و داراي مشكلات تربيتي
عدم توجه و انجام حركات بيش فعالي برخي از كودكان، موجب بروز رفتار تكانشي آن ها مي شود. از ديگر دلايل بروز رفتارهاي نا مناسب اين كودكان مي توان مصرف داروهاي درمان كننده آلرژي و همچنين نا اميدي كودكان از درمان را نام برد. اين عوامل سبب مي شوند كه آموزش آن ها نسبت به ساير كودكان دشوار گردد.
والدين حتما بايد نسبت به اينكه چه عاملي باعث بروز رفتار نامناسب كودك شده، آگاهي كسب كنند و در طول دوره تربيت و آموزش اين قبيل كودكان بايد صبر و شكيبايي بيشتري از خود نشان دهند.
زماني كه كودكان بيش فعال رفتار نا مطلوبي را بروز مي دهند بهتر است كه دخالت والدين در زمان مناسب صورت گيرد تا سريع تر اين كودكان آرام شوند.
به طور مثال بهتر است زماني كه مادر يك كودك بيش فعال، رفتاري مبني بر اين اختلال از فرزند خود ديد، در زمان مناسب وارد عمل شود. او بايد با مشاهده رفتار هيجان زده و بيش فعال كودك به او بگويد: امروز رفتار نا مناسب و هيجان زده اي داشتي اما بهتر است كه ديگر آرام شوي. تا به اين لحظه زمان خودت را به خوبي سپري كردي و من دوست ندارم دچار مشكل شوي. پس بهتره چند دقيقه با هم وقت بگذارنيم. دوست دارم الان برايت يك قصه تعريف كنم و تو بهتره با كشيدن چند نفس عميق خودت را آرام كني.
چنان چه مادر تا وقتي كه رفتار كودك، غير قابل كنترل شود صبر كند، به سختي مي تواند او را آرام كند. در اين شرايط نياز است كه مادر خونسرد بوده تا كودك سريع تر آرام شود.
عصبانيت و فرياد زدن بر سر كودك موجب مي شود كه رفتارهاي بدتري را بروز دهد. در اين روش مادر نبايد با حرف زدن به او بگويد كه آرام شود، بلكه بهتر است در كنار فرزند خود بماند و با كمك تعريف داستان سبب شود كودك از انجام حركات و رفتارهاي نامناسب منصرف گردد.
گروهي از كودكان نيز زماني آرام مي گردند كه موسيقي ملايم و يا داستان صوتي بشنوند و يا تلويزيون تماشا كنند. مادر مي تواند از اين روش در زماني كه كودك دچار هيجان زيادي شد، استفاده كند و كودك نيز مي آموزد كه با كنترل رفتار خود مي تواند يك باز خورد خوب كسب كند. اين تكنيك براي بسياري از كودكان موثر است.
نكات و راه حل هاي خانگي جهت آموزش كودكان بيش فعال
ثبات رفتاري پدر و مادر ها باعث آموزش و تربيت بهتر كودكان بيش فعال مي شود. اين كودكان براي اينكه بتوانند يك رفتار خوب بروز دهند نيازمند ساختار صحيح رفتاري هستند.
والدين حتما بايد برنامه اي تنظيم كنند كه در آن ساعات و نحوه امور روزانه كودك بيش فعال ذكر شده باشد. به طور مثال زمان بيداري از خواب، غذا خوردن، انجام فعاليت هاي مدرسه، انجام بازي، ديدن تلويزيون و ....
براي تاثير گذاري بهتر اين برنامه ها نياز است كه نكاتي رعايت شود:
- پدر و مادرها براي اينكه درك و علاقه كودك جهت استفاده از اين برنامه افزايش يابد، حتما بايد ساعت و يا تايمري جهت ياد آوري تهيه كنند و اين وسايل كمك مي كند كه كودك بيش فعال كه دچار مشكل توجه و حواس پرتي است نسبت به اين امور تمركز بيشتري داشته باشد.
- والدين نبايد بدون اطلاع قبلي، برنامه هاي تنظيم شده را تغيير دهند. كودكان بيش فعال بايد نسبت به هر گونه تغيير از قبل اطلاع داشته باشند تا بتوانند خود را با شرايط جديد وقف دهند. مطلع شدن در لحظه آخر از تغييرات، تاثير خوبي بر آموزش و تربيت آنها نخواهد داشت.
- نياز است كه قوانين و مقررات بر روي كاغذي نوشته شوند. زيرا اين كودكان معمولا فراموشكار هستند و به سختي مسائل را به ياد مي آورند. پدر و مادرها مي توانند براي استفاده از اين جدول و عمل به قوانين آن، جوايز تشويقي تعيين كنند تا كودكان براي اجراي اين قوانين انگيزه بيشتري بگيرند.
- همچنين بايد عواقب عمل نكردن به برنامه نيز نوشته شود تا كودك از قبل نسبت به تشويق ها و تنبيه ها آگاه شود. همانطور كه اشاره شد اين كودكان به دليل فقدان توجه و فراموشكاري در صورت مكتوب نشدن قوانين، ممكن است اين برنامه ها را از ياد ببرند.
- حتما نياز است كه والدين در زمان بيان درخواست ها، واضح و شفاف صحبت كنند تا كودك به طور دقيق نسبت به خواسته آنها آگاهي پيدا كند زيرا معمولا اين كودكان به جزئيات توجه چنداني ندارند.
- براي جلوگيري از فراموشكاري كودك بيش فعال، بهتر است والدين از او بخواهند درخواست را قبل از مرحله اجرا بازگو كند.
- كودكان بيش فعال به دليل نداشتن تمركز و توجه، معمولا حواس پرت هستند و بهتر است كه محل آرام و ساكتي براي درس خواندن و انجام تكاليف مدرسه فراهم شود تا عملكرد تحصيلي آن ها بهبود بيابد.
- والدين در زمان تربيت كودكان به ويژه مبتلايان به اختلال بيش فعالي حتما بايد صبر و تحمل داشته باشند، عصبانيت و خشم بر آموزش اين كودكان تاثير منفي داشته و ممكن است لجبازي آن ها را نيز در پي داشته باشد.
- استفاده از تكنيك وقفه نيز براي كودكان بيش فعال مفيد است. اين كودكان معمولا انرژي فراواني دارند كه بايد تخليه شود. والدين بايد در زمان انجام فعاليت ها، زماني براي استراحت و بازي در نظر بگيرند تا اين نياز آن ها رفع شود.
ناتواني كودك بيش فعال نبايد بهانه اي براي رفتار نامناسب والدين شود.
والدين نبايد از اختلال كودك به عنوان بهانه اي براي بروز رفتار نامناسب استفاده كنند. بروز چنين رفتارهايي باعث مي شود كودك بياموزد، مي تواند از مشكل خود به عنوان بهانه جهت انجام يك فعاليت و يا عدم اصلاح رفتار نامناسب در طول زندگي بهره ببرد.
ممكن است با تكرار چنين رفتارهايي كودك بيش فعال نيز بگويد: امروز رفتار خوبي نداشتم به دليل اينكه يادم رفت دارو بخورم.
كودكي كه از يك ناتواني رنج مي برد بهتر است بداند كه پشتكار و دقت عمل باعث كمرنگ شدن اين ضعف مي شود. جهت آموزش كودكان بيش فعال به يك برنامه خاص و دقت و انرژي فراوان احتياج است و عذر و بهانه باعث بهبود در تربيت آنها نخواهد شد.
توجه به اين نكته ضروري است كه استفاده از روش دارو درماني به تنهايي باعث درمان كودكان بيش فعال نخواهد شد و پدر و مادرها بهتر است نحوه تربيت و آموزش صحيح اين كودكان را بياموزند.
در ادامه چند روش مناسب براي رفتار با كودكان بيش فعال را ذكر مي كنيم:
۱- تغيير نگرش و افكار
در برخي مواقع والدين از كودكان خود انتظارات، باورها نا مناسب داشته و حتي قضاوت هاي نابه‌جايي نيز انجام مي دهند اين قبيل رفتارها موجب مي شود كه در روابط بين آنها مشكلاتي ايجاد گردد.
حتما بايد پدر و مادرها ديدگاه خود را نسبت به كودكان بيش فعال تغيير داده و شناخت بيشتري از آن ها پيدا كنند. و همچنين نياز است كه والدين بدانند بروز رفتارهاي خاص كودك ناشي از اين اختلال بوده و اين قبيل رفتارها عمدي نيست.
اين كودكان معمولا داراي استعداد و توانايي هاي خاصي هستند و قادرند با آموزش و تربيت درست به موفقيت هاي زيادي دست پيدا كنند.
۲- گوش كردن و حرف زدن درست
برقراري ارتباط درست بين پدر و مادر و فرزند باعث مي شود، بسياري از مشكلات و اختلافات به راحتي حل گردند و در روابط آنها خللي به وجود نيايد. براي رسيدن به اين مرحله توجه به اين نكات ضروري است:
- والدين بايد متناسب با سن كودك رفتار كنند.
- ارتباط چشمي در هنگام حرف زدن باعث تاثير گذاري بيشتر مي شود.
- در هنگام حرف زدن بهتر است والدين، كلمات و جملات ساده به كار ببرند.
- گاهي نياز است كه والدين گاهي خود را به جاي كودك بگذارند.
- والدين بايد از دليل بروز رفتارهاي خاص كودك آگاه شده و به حرف هاي كودك با دقت گوش دهند.
- زماني كه پدر و مادرها، با صداي محكم و آرام حرف مي زنند تاثير بيشتري بر كودك خواهد داشت، حرف زدن با صداي بلند منجر به بي توجهي كودك خواهد شد.
- بيان احساس به كودك به شكل غير مستقيم، اصلاح رفتار نامناسب او را در پي دارد. به طور مثال مي توانند از چنين جملاتي استفاده كنند: "به دليل اينكه حمام نمي روي واقعا ناراحتم" و يا "چون غذايت را كامل نمي خوري، احساس نگراني مي كنم"
۳- توجه مثبت به كودك
در صورتي كه والدين به ويژگي هاي مثبت فرزند خود توجه كنند باعث مي شود كه كودك نيز به قوانين تعيين شده براي موفقيت اهميت بيشتري دهند. تحسين كردن يكي از راه هاي مناسب جهت آموزش رفتار مطلوب به كودك است. چنانچه در زمان تحسين كودك، توصيه هاي زير را به كار گرفته شود، تاثير زيادي جهت تربيت او خواهد داشت.
- والدين بايد به كودك بگويند كه كدام ويژگي و خصوصيات او را مي پسندند و در هر روز نياز است كه چندين بار كودك مورد تحسين قرار گيرد.
- تحسين كردن كودك بايد متناسب با سن و اخلاق او بوده تا پاسخ بهتري دريافت شود. براي نمونه به آغوش كشيدن، بوسيدن و نوازش در كنار استفاده از جملات محبت آميز براي كودكان تاثير زيادي دارد.
- والدين بايد نسبت به رفتار درست كودك و موفقيت هاي هر چند كوچك او، سريع واكنش مثبت بروز دهند تا اين چنين بروز رفتار هايي به عادت تبديل شوند.
- مقايسه كردن كودك با ساير بچه ها تاثير منفي بر رفتار او داشته و ممكن است لجبازي كودك را نيز به دنبال داشته باشد.
- بهتر است والدين در هر روز حداقل ۱۵ تا ۲۰ دقيقه با كودك وقت بگذارند و تا روابط بين خود را مستحكم كرده و انرژي كودك نيز با انجام بازي هاي مورد علاقه تخليه شود.
۴- دادن دستورات موثر و مناسب
يكي از مشكلات كودكان بيش فعال، ناتواني در كنترل حواس است و نياز دارند كه در زمان انجام رفتار يا فعاليت خاص، به تمركز حواس خود بپردازند.
براي آموزش اين مرحله، استفاده از پيشنهادات زير كمك كننده هستند:
- انجام بازي "نگاهتو برنگردون" باعث بهبود توجه كودك بيش فعال مي شود. در اين بازي بايد يكي از والدين و كودك به چشم هاي هم خيره شوند و كسي كه سريع تر خسته شد بازنده است. انجام اين بازي همچنين باعث آموزش خيره شدن تمركز بر روي كسي كه در حال حرف زدن است، خواهد شد.
- والدين براي اطمينان از تفهيم وظايف كودك بهتر است از او بخواهند كه آنها را با صداي بلند تكرار نمايد.
- خواهش كردن از كودك، كار درستي نبوده و باعث مي شود كه پاسخ منفي به درخواست ها بدهد.
۵- آموزش نحوه درست انجام كارها
والدين به شدت مايل هستند كه كودك توانايي مراقبت و كنترل رفتار خود را داشته باشد. براي تاثير بهتر بر كودكان بيش فعال نياز است كه والدين مانند يك مدير موثر رفتار كرده و بتوانند فردي كه سطح خود كنترلي پايين تري دارد را اداره كنند. بهتر است رابطه و تعامل والدين و كودك شكل ثابت و قابل پيش بيني داشته باشد.
براي آموزش اين مرحله استفاده از موارد زير كمك كننده هستند:
- والدين بهتر است فعاليت هايي را براي كودك بيش فعال انتخاب كنند كه او توانايي انجام آنها را داشته باشد.
- مقررات و قوانين بايد به شكل واضح و روشن به كودك گفته شود. نياز است كودك به شكل واضح از انتظارات والدين آگاه گردد.
- وظايف و فعاليت ها بهتر است به قسمت هاي كوچكتر تفكيك شوند تا كودك آن ها را راحت تر انجام دهد، زيرا اين كودكان معمولا تمركز كافي نداشته و فراموشكار هستند.
- زماني كه والدين به كودك بگويند دقيقا چه كاري را بايد انجام دهد، او به خوبي منظور آن ها را درك كرده و گمراه نمي شود.
- والدين بايد روزانه تكاليف كودك را مرور كرده و جدول زماني براي انجام فعاليت هاي او تنظيم كنند، اين كودكان معمولا به جزييات توجه چنداني ندارند، تنظيم اين قبيل برنامه ها موجب مي شود تا بتوانند به طور دقيق، كار هاي روز مره را انجام دهند مانند: يكشنبه ها قرآن و رياضي.
- در صورتي كه به كودك براي انجام كارهاي منزل، مسئوليت داده شود، در او افزايش اعتماد به نفس رخ داده و متوجه توانايي خود براي انجام امور مي گردد.
۶- توجه به رژيم غذايي و مصرف داروها
طبق تحقيقات انجام گرفته مشخص شده كه بين تشديد علائم بيش فعالي و رژيم غذايي رابطه اي وجود دارد. در اين مورد بهتر است خانواده ها به نكات زير توجه كنند:
- والدين بايد براي مصرف وعده هاي غذايي نظم ايجاد كنند و همواره نسبت به قد و وزن كودك بيش فعال خود حساس بوده و آن را پيگيري كنند.
- بهتر است در رژيم غذايي كودكان بيش فعال از مواد غذايي همچون چيپس، فست فودها، تنقلات و نوشيدني هاي گازدار پرهيز شده و مواد غذايي مانند سبزيجات، ميوه، پسته، گردو، فندق و غذاهاي كم نمك در آن قرار گيرد.
- استفاده از روش دارو درماني براي كنترل علائم بيش فعالي بسياري از كودكان ضروري است و موجب بهبود علائم و فعاليت بهتر كودكان مي شود و حتما والدين بايد مصرف آنها را جدي بگيرند.
۷- پيوستن به گروه هاي حمايتي
بسياري از والدين نسبت به آموزش و انتخاب شيوه هاي درست تربيتي با چالش رو به رو هستند. وقتي آنها وارد گروه هاي حمايتي مي شوند با ديگر خانواده ها كه فرزند بيش فعال دارند، آشنا شده و ضمن اشتراك تجربيات، احساس همدردي بيشتري نيز احساس مي كنند.
به تازگي نيز كتابي با عنوان "آموزش كودكان بيش فعال و كم توجه" توسط مجتبي نيازي نوشته گرديد كه مطالعه آن براي خانواده هايي كه كودك بيش فعال دارند، معلمان و مشاوران مفيد خواهد بود.
آموزش و تربيت كودكان داراي اختلال بيش فعالي نسبت به ديگر بچه ها سختر بوده و نياز است كه پدر و مادرها خلاقيت و نوآوري بيشتري در روش هاي تربيتي خود به كار ببرند.
به طور كلي كودكان از نظر سختي تربيت به دو گروه تقسيم مي شوند: گروه نخست كودكاني هستند كه تربيت آنها سخت است و گروه دوم كودكاني اند كه تربيت آنها نسبت به ساير بچه ها سختر است.
برخي از والدين در اغلب مواقع بيان مي كنند كه يكي از فرزندان آن ها نسبت به بقيه رفتار درستي نداشته و حتي باعث آزار اطرافيان نيز مي شود و نمي دانند براي تربيت و آموزش او چه كاري بايد انجام دهند.
كودكان داراي مهارت، استعداد و سلايق مختلف و متنوعي بوده و رفتارهاي مختلفي نيز بروز مي دهند. اينكه بدانيم چرا تربيت يك كودك نسبت به سايرين سخت تر است چندان اهميتي ندارد و مهم طرز برخورد والدين با اين مسئله است. در اين مقاله به مسائل مرتبط با تربيت و آموزش كودكاني كه داراي اختلال بيش فعالي و يا ساير مشكلات هستند، پرداخته شده است.
چرا آموزش يك كودك نسبت به ساير بچه ها سخت تر است؟
تربيت و آموزش برخي از كودكان، نيازمند صرف زمان و انرژي فراوان والدين آن ها است. در صورتي كه پدر و مادرها مايل هستند كه تمام فرزندان آنها به موفقيت برسند اما داراي كودكاني هستند كه تربيت و آموزش آن ها نسبت به بقيه بچه ها سخت تر است حتما بايد در زمينه فرزند پروري تلاش بيشتري داشته باشند.
آموزش كودكاني كه داراي اختلال بيش فعالي هستند براي پدر و مادرها و همچنين معلمان به منزله يك چالش بزرگ است. به دليل اينكه اين كودكان در مقايسه با ساير بچه ها از مشكلاتي مانند عدم توجه و تمركز و بيش فعالي نيز رنج مي برند.
براي بهبود كودكاني كه اختلال بيش فعالي دارند و همچنين با مشكلات ضعف در توجه مواجه هستند، بايد ۴ جنبه درماني در نظر گرفته شود:
- مديريت پزشكي كه معمولا با تجويز دارو همراه است.
- تنظيم برنامه هاي آموزشي
- جلسات مشاوره به صورت فردي يا گروهي
- تنظيم برنامه هاي رفتاري
آموزش كودكان بيش فعال و داراي مشكلات تربيتي
عدم توجه و انجام حركات بيش فعالي برخي از كودكان، موجب بروز رفتار تكانشي آن ها مي شود. از ديگر دلايل بروز رفتارهاي نا مناسب اين كودكان مي توان مصرف داروهاي درمان كننده آلرژي و همچنين نا اميدي كودكان از درمان را نام برد. اين عوامل سبب مي شوند كه آموزش آن ها نسبت به ساير كودكان دشوار گردد.
والدين حتما بايد نسبت به اينكه چه عاملي باعث بروز رفتار نامناسب كودك شده، آگاهي كسب كنند و در طول دوره تربيت و آموزش اين قبيل كودكان بايد صبر و شكيبايي بيشتري از خود نشان دهند.
زماني كه كودكان بيش فعال رفتار نا مطلوبي را بروز مي دهند بهتر است كه دخالت والدين در زمان مناسب صورت گيرد تا سريع تر اين كودكان آرام شوند.
به طور مثال بهتر است زماني كه مادر يك كودك بيش فعال، رفتاري مبني بر اين اختلال از فرزند خود ديد، در زمان مناسب وارد عمل شود. او بايد با مشاهده رفتار هيجان زده و بيش فعال كودك به او بگويد: امروز رفتار نا مناسب و هيجان زده اي داشتي اما بهتر است كه ديگر آرام شوي. تا به اين لحظه زمان خودت را به خوبي سپري كردي و من دوست ندارم دچار مشكل شوي. پس بهتره چند دقيقه با هم وقت بگذارنيم. دوست دارم الان برايت يك قصه تعريف كنم و تو بهتره با كشيدن چند نفس عميق خودت را آرام كني.
چنان چه مادر تا وقتي كه رفتار كودك، غير قابل كنترل شود صبر كند، به سختي مي تواند او را آرام كند. در اين شرايط نياز است كه مادر خونسرد بوده تا كودك سريع تر آرام شود.
عصبانيت و فرياد زدن بر سر كودك موجب مي شود كه رفتارهاي بدتري را بروز دهد. در اين روش مادر نبايد با حرف زدن به او بگويد كه آرام شود، بلكه بهتر است در كنار فرزند خود بماند و با كمك تعريف داستان سبب شود كودك از انجام حركات و رفتارهاي نامناسب منصرف گردد.
گروهي از كودكان نيز زماني آرام مي گردند كه موسيقي ملايم و يا داستان صوتي بشنوند و يا تلويزيون تماشا كنند. مادر مي تواند از اين روش در زماني كه كودك دچار هيجان زيادي شد، استفاده كند و كودك نيز مي آموزد كه با كنترل رفتار خود مي تواند يك باز خورد خوب كسب كند. اين تكنيك براي بسياري از كودكان موثر است.
نكات و راه حل هاي خانگي جهت آموزش كودكان بيش فعال
ثبات رفتاري پدر و مادر ها باعث آموزش و تربيت بهتر كودكان بيش فعال مي شود. اين كودكان براي اينكه بتوانند يك رفتار خوب بروز دهند نيازمند ساختار صحيح رفتاري هستند.
والدين حتما بايد برنامه اي تنظيم كنند كه در آن ساعات و نحوه امور روزانه كودك بيش فعال ذكر شده باشد. به طور مثال زمان بيداري از خواب، غذا خوردن، انجام فعاليت هاي مدرسه، انجام بازي، ديدن تلويزيون و ....
براي تاثير گذاري بهتر اين برنامه ها نياز است كه نكاتي رعايت شود:
- پدر و مادرها براي اينكه درك و علاقه كودك جهت استفاده از اين برنامه افزايش يابد، حتما بايد ساعت و يا تايمري جهت ياد آوري تهيه كنند و اين وسايل كمك مي كند كه كودك بيش فعال كه دچار مشكل توجه و حواس پرتي است نسبت به اين امور تمركز بيشتري داشته باشد.
- والدين نبايد بدون اطلاع قبلي، برنامه هاي تنظيم شده را تغيير دهند. كودكان بيش فعال بايد نسبت به هر گونه تغيير از قبل اطلاع داشته باشند تا بتوانند خود را با شرايط جديد وقف دهند. مطلع شدن در لحظه آخر از تغييرات، تاثير خوبي بر آموزش و تربيت آنها نخواهد داشت.
- نياز است كه قوانين و مقررات بر روي كاغذي نوشته شوند. زيرا اين كودكان معمولا فراموشكار هستند و به سختي مسائل را به ياد مي آورند. پدر و مادرها مي توانند براي استفاده از اين جدول و عمل به قوانين آن، جوايز تشويقي تعيين كنند تا كودكان براي اجراي اين قوانين انگيزه بيشتري بگيرند.
- همچنين بايد عواقب عمل نكردن به برنامه نيز نوشته شود تا كودك از قبل نسبت به تشويق ها و تنبيه ها آگاه شود. همانطور كه اشاره شد اين كودكان به دليل فقدان توجه و فراموشكاري در صورت مكتوب نشدن قوانين، ممكن است اين برنامه ها را از ياد ببرند.
- حتما نياز است كه والدين در زمان بيان درخواست ها، واضح و شفاف صحبت كنند تا كودك به طور دقيق نسبت به خواسته آنها آگاهي پيدا كند زيرا معمولا اين كودكان به جزئيات توجه چنداني ندارند.
- براي جلوگيري از فراموشكاري كودك بيش فعال، بهتر است والدين از او بخواهند درخواست را قبل از مرحله اجرا بازگو كند.
- كودكان بيش فعال به دليل نداشتن تمركز و توجه، معمولا حواس پرت هستند و بهتر است كه محل آرام و ساكتي براي درس خواندن و انجام تكاليف مدرسه فراهم شود تا عملكرد تحصيلي آن ها بهبود بيابد.
- والدين در زمان تربيت كودكان به ويژه مبتلايان به اختلال بيش فعالي حتما بايد صبر و تحمل داشته باشند، عصبانيت و خشم بر آموزش اين كودكان تاثير منفي داشته و ممكن است لجبازي آن ها را نيز در پي داشته باشد.
- استفاده از تكنيك وقفه نيز براي كودكان بيش فعال مفيد است. اين كودكان معمولا انرژي فراواني دارند كه بايد تخليه شود. والدين بايد در زمان انجام فعاليت ها، زماني براي استراحت و بازي در نظر بگيرند تا اين نياز آن ها رفع شود.
ناتواني كودك بيش فعال نبايد بهانه اي براي رفتار نامناسب والدين شود.
والدين نبايد از اختلال كودك به عنوان بهانه اي براي بروز رفتار نامناسب استفاده كنند. بروز چنين رفتارهايي باعث مي شود كودك بياموزد، مي تواند از مشكل خود به عنوان بهانه جهت انجام يك فعاليت و يا عدم اصلاح رفتار نامناسب در طول زندگي بهره ببرد.
ممكن است با تكرار چنين رفتارهايي كودك بيش فعال نيز بگويد: امروز رفتار خوبي نداشتم به دليل اينكه يادم رفت دارو بخورم.
كودكي كه از يك ناتواني رنج مي برد بهتر است بداند كه پشتكار و دقت عمل باعث كمرنگ شدن اين ضعف مي شود. جهت آموزش كودكان بيش فعال به يك برنامه خاص و دقت و انرژي فراوان احتياج است و عذر و بهانه باعث بهبود در تربيت آنها نخواهد شد.
توجه به اين نكته ضروري است كه استفاده از روش دارو درماني به تنهايي باعث درمان كودكان بيش فعال نخواهد شد و پدر و مادرها بهتر است نحوه تربيت و آموزش صحيح اين كودكان را بياموزند.
در ادامه چند روش مناسب براي رفتار با كودكان بيش فعال را ذكر مي كنيم:
۱- تغيير نگرش و افكار
در برخي مواقع والدين از كودكان خود انتظارات، باورها نا مناسب داشته و حتي قضاوت هاي نابه‌جايي نيز انجام مي دهند اين قبيل رفتارها موجب مي شود كه در روابط بين آنها مشكلاتي ايجاد گردد.
حتما بايد پدر و مادرها ديدگاه خود را نسبت به كودكان بيش فعال تغيير داده و شناخت بيشتري از آن ها پيدا كنند. و همچنين نياز است كه والدين بدانند بروز رفتارهاي خاص كودك ناشي از اين اختلال بوده و اين قبيل رفتارها عمدي نيست.
اين كودكان معمولا داراي استعداد و توانايي هاي خاصي هستند و قادرند با آموزش و تربيت درست به موفقيت هاي زيادي دست پيدا كنند.
۲- گوش كردن و حرف زدن درست
برقراري ارتباط درست بين پدر و مادر و فرزند باعث مي شود، بسياري از مشكلات و اختلافات به راحتي حل گردند و در روابط آنها خللي به وجود نيايد. براي رسيدن به اين مرحله توجه به اين نكات ضروري است:
- والدين بايد متناسب با سن كودك رفتار كنند.
- ارتباط چشمي در هنگام حرف زدن باعث تاثير گذاري بيشتر مي شود.
- در هنگام حرف زدن بهتر است والدين، كلمات و جملات ساده به كار ببرند.
- گاهي نياز است كه والدين گاهي خود را به جاي كودك بگذارند.
- والدين بايد از دليل بروز رفتارهاي خاص كودك آگاه شده و به حرف هاي كودك با دقت گوش دهند.
- زماني كه پدر و مادرها، با صداي محكم و آرام حرف مي زنند تاثير بيشتري بر كودك خواهد داشت، حرف زدن با صداي بلند منجر به بي توجهي كودك خواهد شد.
- بيان احساس به كودك به شكل غير مستقيم، اصلاح رفتار نامناسب او را در پي دارد. به طور مثال مي توانند از چنين جملاتي استفاده كنند: "به دليل اينكه حمام نمي روي واقعا ناراحتم" و يا "چون غذايت را كامل نمي خوري، احساس نگراني مي كنم"
۳- توجه مثبت به كودك
در صورتي كه والدين به ويژگي هاي مثبت فرزند خود توجه كنند باعث مي شود كه كودك نيز به قوانين تعيين شده براي موفقيت اهميت بيشتري دهند. تحسين كردن يكي از راه هاي مناسب جهت آموزش رفتار مطلوب به كودك است. چنانچه در زمان تحسين كودك، توصيه هاي زير را به كار گرفته شود، تاثير زيادي جهت تربيت او خواهد داشت.
- والدين بايد به كودك بگويند كه كدام ويژگي و خصوصيات او را مي پسندند و در هر روز نياز است كه چندين بار كودك مورد تحسين قرار گيرد.
- تحسين كردن كودك بايد متناسب با سن و اخلاق او بوده تا پاسخ بهتري دريافت شود. براي نمونه به آغوش كشيدن، بوسيدن و نوازش در كنار استفاده از جملات محبت آميز براي كودكان تاثير زيادي دارد.
- والدين بايد نسبت به رفتار درست كودك و موفقيت هاي هر چند كوچك او، سريع واكنش مثبت بروز دهند تا اين چنين بروز رفتار هايي به عادت تبديل شوند.
- مقايسه كردن كودك با ساير بچه ها تاثير منفي بر رفتار او داشته و ممكن است لجبازي كودك را نيز به دنبال داشته باشد.
- بهتر است والدين در هر روز حداقل ۱۵ تا ۲۰ دقيقه با كودك وقت بگذارند و تا روابط بين خود را مستحكم كرده و انرژي كودك نيز با انجام بازي هاي مورد علاقه تخليه شود.
۴- دادن دستورات موثر و مناسب
يكي از مشكلات كودكان بيش فعال، ناتواني در كنترل حواس است و نياز دارند كه در زمان انجام رفتار يا فعاليت خاص، به تمركز حواس خود بپردازند.
براي آموزش اين مرحله، استفاده از پيشنهادات زير كمك كننده هستند:
- انجام بازي "نگاهتو برنگردون" باعث بهبود توجه كودك بيش فعال مي شود. در اين بازي بايد يكي از والدين و كودك به چشم هاي هم خيره شوند و كسي كه سريع تر خسته شد بازنده است. انجام اين بازي همچنين باعث آموزش خيره شدن تمركز بر روي كسي كه در حال حرف زدن است، خواهد شد.
- والدين براي اطمينان از تفهيم وظايف كودك بهتر است از او بخواهند كه آنها را با صداي بلند تكرار نمايد.
- خواهش كردن از كودك، كار درستي نبوده و باعث مي شود كه پاسخ منفي به درخواست ها بدهد.
۵- آموزش نحوه درست انجام كارها
والدين به شدت مايل هستند كه كودك توانايي مراقبت و كنترل رفتار خود را داشته باشد. براي تاثير بهتر بر كودكان بيش فعال نياز است كه والدين مانند يك مدير موثر رفتار كرده و بتوانند فردي كه سطح خود كنترلي پايين تري دارد را اداره كنند. بهتر است رابطه و تعامل والدين و كودك شكل ثابت و قابل پيش بيني داشته باشد.
براي آموزش اين مرحله استفاده از موارد زير كمك كننده هستند:
- والدين بهتر است فعاليت هايي را براي كودك بيش فعال انتخاب كنند كه او توانايي انجام آنها را داشته باشد.
- مقررات و قوانين بايد به شكل واضح و روشن به كودك گفته شود. نياز است كودك به شكل واضح از انتظارات والدين آگاه گردد.
- وظايف و فعاليت ها بهتر است به قسمت هاي كوچكتر تفكيك شوند تا كودك آن ها را راحت تر انجام دهد، زيرا اين كودكان معمولا تمركز كافي نداشته و فراموشكار هستند.
- زماني كه والدين به كودك بگويند دقيقا چه كاري را بايد انجام دهد، او به خوبي منظور آن ها را درك كرده و گمراه نمي شود.
- والدين بايد روزانه تكاليف كودك را مرور كرده و جدول زماني براي انجام فعاليت هاي او تنظيم كنند، اين كودكان معمولا به جزييات توجه چنداني ندارند، تنظيم اين قبيل برنامه ها موجب مي شود تا بتوانند به طور دقيق، كار هاي روز مره را انجام دهند مانند: يكشنبه ها قرآن و رياضي.
- در صورتي كه به كودك براي انجام كارهاي منزل، مسئوليت داده شود، در او افزايش اعتماد به نفس رخ داده و متوجه توانايي خود براي انجام امور مي گردد.
۶- توجه به رژيم غذايي و مصرف داروها
طبق تحقيقات انجام گرفته مشخص شده كه بين تشديد علائم بيش فعالي و رژيم غذايي رابطه اي وجود دارد. در اين مورد بهتر است خانواده ها به نكات زير توجه كنند:
- والدين بايد براي مصرف وعده هاي غذايي نظم ايجاد كنند و همواره نسبت به قد و وزن كودك بيش فعال خود حساس بوده و آن را پيگيري كنند.
- بهتر است در رژيم غذايي كودكان بيش فعال از مواد غذايي همچون چيپس، فست فودها، تنقلات و نوشيدني هاي گازدار پرهيز شده و مواد غذايي مانند سبزيجات، ميوه، پسته، گردو، فندق و غذاهاي كم نمك در آن قرار گيرد.
- استفاده از روش دارو درماني براي كنترل علائم بيش فعالي بسياري از كودكان ضروري است و موجب بهبود علائم و فعاليت بهتر كودكان مي شود و حتما والدين بايد مصرف آنها را جدي بگيرند.
۷- پيوستن به گروه هاي حمايتي
بسياري از والدين نسبت به آموزش و انتخاب شيوه هاي درست تربيتي با چالش رو به رو هستند. وقتي آنها وارد گروه هاي حمايتي مي شوند با ديگر خانواده ها كه فرزند بيش فعال دارند، آشنا شده و ضمن اشتراك تجربيات، احساس همدردي بيشتري نيز احساس مي كنند.
به تازگي نيز كتابي با عنوان "آموزش كودكان بيش فعال و كم توجه" توسط مجتبي نيازي نوشته گرديد كه مطالعه آن براي خانواده هايي كه كودك بيش فعال دارند، معلمان و مشاوران مفيد خواهد بود.
گفتار درماني كودكان + تكنيك ها و بازي هاي گفتار درماني